Język polski młodzieży polskiego pochodzenia zamieszkałej w Oslo i okolicach (Norwegia) – na podstawie badań przeprowadzonych wśród uczniów polskich szkół

Rozprawa należy do nurtu synchronicznych badań języka zbiorowości polonijnych oraz Polaków mieszkających poza granicami państwa polskiego. Jej celem jest opis podsystemów języka polskiego, którym posługuje się polska młodzież od niedawna przebywająca w warunkach polsko-norweskiego bilingwizmu oraz młodzież urodzona w Norwegii. Do analizy i opisu materiału językowego posłużyła metoda kontrastowa, według której język polski rozwijający się w krajach osiedlenia się Polonii zawiera trzy warstwy elementów fonetycznych i fonologicznych, gramatycznych oraz leksykalnych: 1) warstwę zgodną z językiem polskim, 2) warstwę zgodną z językiem kraju osiedlenia, 3) warstwę skontrastowaną z obiema podstawami, swoistą warstwę tego systemu. Przedmiotem opisu w tej rozprawie jest ta trzecia warstwa, która powstaje w wyniku: a) interferencji językowych związanych z bilingwizmem, b) defektywnej (ograniczonej) znajomości kodów (polskiego i obcego), c) samodzielnego rozwoju: innowacje i archaizmy. Materiał badawczy zebrano za pomocą kwestionariusza gramatycznego oraz nagrań wśród uczniów w wieku od 10 do 19 lat, uczących się w dwóch polskich szkołach w Oslo. Ankiety wypełniło 60 osób, a w nagraniach uczestniczyło 64 osoby. Oddziaływanie języka norweskiego w obrębie podsystemu fonetycznego najbardziej przejawia się w zmianach artykulacji spółgłosek zwarto-szczelinowych i szczelinowych, zwłaszcza u respondentów urodzonych w Norwegii. Źródłem interferencji jest również norweski kontur intonacyjny zdania, a dokładnie akcent melodyczny, przyjmowany przez przedstawicieli wszystkich grup badanych. W zakresie fleksji interferencje języka norweskiego powodują głównie zakłócenia w użyciu form kategorii aspektu oraz redukcję form przypadkowych rzeczowników, zwłaszcza dopełniacza i celownika. Oddziaływanie składni języka norweskiego na polską jest niewielkie, są to przede wszystkim zmiany rekcji czasowników, które wiążą się z ograniczaniem użycia przypadków. Również leksyka nie podlega znacznym interferencjom. Kontrastów defektywnych jest najwięcej w podsystemie fleksyjnym. Są to głównie zaburzenia form przypadków, zwłaszcza celownika, oraz nierozróżnianie rodzaju męskoosobowego. Zachodzą one w języku wszystkich badanych grup respondentów. W zakresie leksyki kontrasty deformacyjne to przesunięcia znaczenia, rozszerzenia znaczenia oraz zmiany znaczenia ze względu na podobieństwo fonetyczne wyrazów. Pojawiają się one przede wszystkim w wypowiedziach przedstawicieli pokolenia polonijnego. W obrębie fonetyki i składni nie są one liczne. Przeprowadzona analiza pozwala na stwierdzenie, że respondenci zachowują genetycznie polski system językowy, który zawiera cechy wynikające z interferencji języka norweskiego, defektywnej znajomości języków polskiego i norweskiego oraz samodzielnego rozwoju ich polszczyzny. Badania wykazały, że najwięcej zmian zaszło w podsystemach fonetycznym i fleksyjnym, nieco lepiej zachowane są podsystemy leksykalny i składniowy. Zarejestrowane cechy odzwierciedlają początkową fazę rozwoju języka polskiego poza granicami kraju, najprawdopodobniej proces ten będzie zgodny z rozwojem dialektów polonijnych w innych krajach świata.