Stosunki Polski z państwami Półwyspu Koreańskiego w latach 1948-2013

Wybierając ten temat swojej rozprawy doktorskiej kierowałem się dwoma przesłankami: Po pierwsze: wypełnianiem swoistej "białej plamy" w koreańskiej literaturze przedmiotu poświęconej polityce Polski wobec obu państw koreańskich i stanowiska Warszawy w latach 1948-2014 wobec sytuacji na Półwyspie. Publikacje na ten temat jaki się ukazały u nas w Korei Południowej miały w istocie charakter fragmentaryczny oparty na źródłach głownie zagranicznych (przede wszystkim anglojęzycznych, w mniejszym stopniu rosyjskich oraz tych zamieszczonych w Cold War International History Project Bulletin, Woodrow Wilson International Center for Scholars) ujawniających odtajnione raporty i dokumenty dyplomatów wybranych państw bloku radzieckiego pracujących w Pjongjangu. Uważałem, że należy podjąć ten temat w wypadku Polski z którą mamy ponad półtora wieczną historię, mało znanych i skromnych wzajemnych kontaktów oraz pełniejsze naświetlenia jej obecności na Półwyspie Koreańskim po II wojnie światowej. Poza ZSRR i ChRL, była ono bez porównania większa niż innych państw "obozu socjalistycznego", dlatego zasługuje na obszerniejsze omówienie jej "polityki koreańskiej" w skomplikowanym okresie konfrontacji zimnowojennej oraz jej ewolucja w wyniku fundamentalnych zmian po jej zakończeniu (1989-91). Stawia to wymóg próby całościowego spojrzenia, przede wszystkim przez szczegółową prezentacje historii tych stosunków, jej uwarunkowań i motywów, pola manewru , w stanie określonym enigmatycznie przez L. I. Breżniewa "ograniczonej suwerenności". Podstawową bazą dla takiego opracowania było oparcie się na odtajnionych dokumentach z archiwów polskich przede wszystkim MSZ RP a także Archiwum Akt Nowych oraz bardzo obszernej weryfikacji materiałów prasowych i publikacji na ten temat. W tym wypadku pozostajemy jeszcze "dłużnikami" naszych polskich partnerów. Wynika to z tego, że zamknięte nadal "na cztery spusty" pozostają tajne archiwach w Korei Północnej (na co nie mamy wpływu), ale i nasze w Korei Południowej objęte są niekiedy nadal klauzula poufności. Na mój wybór wpływała także rzucająca się oczy dysproporcja pomiędzy ilością, ale i pogłębioną znajomością opracowań i publikacji na temat sytuacji na Półwyspie, polityki zagranicznej i wewnętrznej Pjongjangu i Seulu jakie ukazywały się w Polsce z tymi na temat tego państwa w naszym kraju. W tym sensie prezentowana rozprawa staje się pierwszym w miarę całościowym i zapewne w chwili obecnej najbardziej aktualnym u nas opracowaniem tego tematu. Dlatego, mam nadzieję, że w najbliższym czasie będzie mogła ukazać się w tłumaczeniu na język koreański. Taki zresztą "warunek" postawił mój promotor. Nie ukrywam, że kierowaliśmy się analogicznymi motywami. Po drugie: motywy osobiste związane z wdzięcznością za okazaną mi w Polsce życzliwość, pomoc, o czym szerzej wspominam we wstępie do mej pracy oraz w tym autoreferacie. Wzajemne stosunki i postawę warunkującą w tym niemal 70 letnim okresie politykę Warszawy , Pjongjangu i Seulu starałem się przedstawić w sposób wyważony i obiektywny prezentując uwarunkowania wewnętrzne i międzynarodowe wszystkich trzech stolic, wpływające na kształtowanie się ich polityki oraz formułowane na tym tle poglądy i oceny relacji wzajemnych. Pozwoliło to na bardziej pogłębioną analizę i wskazanie na ich podobieństwo i różnice. We wstępie sformułowałem i starałem się uzasadnić wybór tematu oraz określiłem cel badawczy: jako wyjaśnienie źródeł i charakteru zmian polityki zagranicznej Polski, KRLD i Republiki Korei na tle układu sił i ewolucyjnych procesów przemian na arenie międzynarodowej oraz wymogów i ograniczeń ich polityki wewnętrznej w okresie "zimnej wojny" oraz fundamentalnych zmian po jej zakończeniu. Stanowiły one punkt wyjścia do prezentacji ich wpływu na kształtowanie polskiej polityki wobec obu państw Półwyspu oraz wyjaśniania postawy, treści relacji wzajemnych, określenie ich specyfiki. Wskazałem m.in na istotny element wpływu jaki wywierała niemal 70 letnia obecność Polski na Półwyspie oraz zmieniające się atuty i bariery w jej relacjach z obu państwami koreańskimi oraz w szerzej obecności w regionie Azji Północno-Wschodniej. Pod tym kątem sformułowane zostały podstawowe pytania badawcze: próbę wyjaśnienia zmian polityki zagranicznej pod wpływem przemian na arenie międzynarodowej oraz w polityce wewnętrznej Polski i państw leżących na Półwyspie Koreańskim: Republiki Korei (na południu) i Koreańskiej Republiki Ludowo – Demokratycznej (na północy). Te trzy państwa w warunkach konfrontacji zimnowojennej miały bardzo ograniczone możliwości prowadzenia suwerennej polityki zagranicznej. Znajdowało to dominujące odzwierciedlenie w kształtowaniu się ich wzajemnych stosunków w tym okresie. Państwa te w rożnym stopniu realizowały swą politykę w ramach bloków polityczno-wojskowych do których należały, ale po jej zakończeniu i odzyskaniu suwerenności pod kątem własnych interesów i możliwości wynikających z układu sił na arenie międzynarodowej. W rozdziale I: Weryfikacja przydatności do analizy rozprawy głównych paradygmatów badawczych w nauce o stosunkach międzynarodowych skoncentrowałem się na znalezieniu najtrafniejszej metody wśród różnych teorii badawczych stosunków międzynarodowych, celem odpowiedzi na postawione pytania. Generalnie uznałem za takie paradygmaty neorealizmu i neoliberalizmu oraz teorię behawioryzmu. Jestem przekonany, że w sensie kierunkowym był to wybór właściwy, logicznie wynikający z charakteru rozprawy, przy tym wiązał kultywowaną w tradycji wschodnio-azjatyckiej metodę analityczną, historyczno-opisową, funkcjonalną i porównawczą. Za szczególnie interesującą w świetle historii i położenia geostrategicznego Polski i państw Półwyspu Koreańskiego uważam odwołanie do Teorii Powiązania (Linkage Theory) Jamesa Roseau, która analizuje politykę państwa łącząc jej aspekty zewnętrzne – uwarunkowania makroskopijne z polityką wewnętrzną - uwarunkowania mikroskopijne. Punktem wyjścia takiego wyboru jest to, że geograficznie zarówno Polska jak i Półwysep Koreański są jak kliny wciśnięte pomiędzy mocarstwowymi sąsiadami. Oczywiście oznacza to w uproszczeniu, że klin według kierunku i miejsca koncentrowania siły, może zmniejszyć nacisk i rozszerzyć oddzielenie obu przedmiotów, niejako równoważyć ich działanie. Uwzględniając odmienne uwarunkowania polityki obu państw koreańskich, a także Polski w określonych sytuacjach może być przykładem tego typu postawy, zachowań. W rozdziale II zatytułowanym Z historii kontaktów polsko- koreańskich do 1948 r. sięgnąłem do mało znanych pierwszych kontaktów historycznych pomiędzy naszymi narodami w XIX i do połowy XX wieku , które wyrażały się podróżach, pobytach i wspomnieniach podróżników, naukowców, misjonarzy, znajdujących się w obcej służbie dyplomatycznej Polaków i Koreańczyków na Półwyspie inkorporowanego przez Japonię oraz nielicznych Koreańczyków, którzy docierali do zniewolonego przez Rosję carską "Priwislanskowo Kraja ", a także poprzez współpracę obu diaspor w Mandżurii i nieliczne na Syberii a w czasie II wojny światowej ofiar zsyłek stalinowskich obu nacji - w Kazachstanie. Ich zapiski i wspomnienia odwołują się do podobieństwa losów obu zniewolonych narodów. Uzasadniałem, dlaczego niemal do połowy XX wieku Polska i Korea nie mogły rozwijać wzajemnych stosunków. Wynikało to z powodu geograficznej odległości, ograniczeń natury politycznej okresu kolonialnego i imperialnego oraz konfliktów na arenie międzynarodowej, zwłaszcza dwóch wojen światowych. Chosun na Półwyspie Koreańskim w XIX wieku prowadził wobec Europy i Stanów Zjednoczonych politykę izolacji. Polska z powodu trwających zaborów pozbawiona była możliwości prowadzenia suwerennej polityki. Niepodległa już II Rzeczpospolita Polska nie mogła nawiązywać stosunków z Cesarstwem Koreańskim, które znalazło się pod protektoratem Japonii. Szukając źródeł podobieństwa losów historycznych odwołałem się do dwóch wzruszających przykładów. W maju 1896 r. w składzie delegacji Cesarstwa Korei ,która odwiedziła Warszawę przebywał radca Kim Deukryeon, poeta i pisarz. W zbiorze swoich wierszy Hłanguuemczo (Wiersze podróżne) pisał: "Na ziemi, która kwitła piosenka i tańcem, tylko kwiaty spadające są czerwone… Smutek ludzi, którzy utracili swój kraj, płacze wiosennym wiatrem". Wybitny polski podróżnik i pisarz Wacław Sieroszewskiego, pisał o Korei jako, "o podbitym i zniewolonym kraju", jako "o uśpionym tygrysie", a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości mówił w Polskim Radio "O Koreo, kraino Cichego Poranku, jakże bardzo los twój jest podobny do niedawnych losów mojej ojczyzny". Rozdział III KRLD w polityce zagranicznej Polski (najobszerniejszym: s.32-103), poświęcony jest relacjom Polski z Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną w latach 1948 do 2014 r. Analizowałem ten temat z następujących punktów widzenia: charakterystyki generalnej polityki zagranicznej obu tych państw w okresie zimnej wojny, prezentując oddzielnie politykę zagraniczną PRL i jej kierunki oraz przyjmując możliwe analogiczne kryteria w przedstawieniu polityki Północnej Korei. Pozwoliło to na wskazanie zbieżności i różnic, wynikających nie tylko z radzieckiej dominacji ale czynników wewnętrznych i zewnętrznych pozwalających w różnym stopniu Warszawie i Pjongjangowi na szerszy margines manewru w ich wysiłkach do uzyskania większej samodzielności i silniejszego uwzględnienia ich interesów narodowych. Te czynniki miały znaczący wpływ na kształtowanie relacji wzajemnych w latach 1948 -1989 rozpatrywane w konkretnych okresach: apogeum zimniej wojny i jej gorącego epizodu wojny koreańskiej oraz wpływu na nie konfliktu radziecko-chińskiego (1957 -1969), następnie, stopniowych, głębokich przemian lat 70tych i 80tych w układzie sił na arenie międzynarodowej, szczególnie w Azji i ich następstw w relacjach wzajemnych . Kolejny etap tych stosunków wiąże się z okresem po zakończeniu "zimnej wojny" przynoszący tym razem fundamentalne zmiany w dotychczasowym charakterze stosunków wzajemnych. Uznałem , że w tej sytuacji musze przedstawić politykę III RP i jej nową tożsamość oraz korekty w polityce wewnętrznej i zagranicznej KRLD, i odpowiedzieć w jakim stopniu przełożyły się te zmiany na relacje wzajemne Warszawy i Pjongjangu, po naturalnym i nieuchronnym fiasku "braterskiego sojuszu" gdy oba państwa znalazły się "po przeciwnych stronach barykady", ale nie zerwały współpracy. Zamknąłem ten temat prezentacją stosunków wzajemnych obu państw na początku II dekady XXI wieku, uzupełniając je własnymi przemyśleniami na temat ich perspektyw i wyrażając optymistyczny pogląd, że doświadczenia przeobrażeń w Polsce po 1989 r. mogą okazać się niezwykle cenne, gdy na drogę tę wkroczy Korea Północna a proces reunifikacji dwóch państw koreańskich stanie realnie na porządku dnia. Rozdział IV pt. Republika Korei w polityce zagranicznej Polski (s.104-164) poświęcony został prezentacji relacji wzajemnych w okresie powojennym. Przyjąłem analogiczny schemat jak w wypadku KRLD, z tym, że nie wracałem do wcześniej przedstawionych kierunków polityki PRL w tym okresie. Dotyczyło to w pierwszym rzędzie przedstawienia polityki zagranicznej Seulu i jej uwarunkowań wewnętrznych w czasie "zimnej wojny" i jej przełożenia na stosunki z Warszawą w tych latach, odnotowując jedynie od końca lat 70tych stopniową, otoczoną w zasadzie dyskrecją, zmianę akcentów i pierwsze kroki z obu stron w kierunku odmrażania, nieprzyjaznych stosunków wzajemnych (s.109-133). Doprowadziły one w połowie lat 80tych, szczególnie po przejęciu sterów w Moskwie przez ekipę M.Gorbaczowa i wdrożeniu jego polityki "jawności i przebudowy" (głasnosti i pierestrojki) do gwałtownego przyspieszenia zbliżenia pomiędzy Warszawą a Seulem , w których kluczową rolę odegrała zgoda i finalizacja udziału Polski w Igrzyskach Olimpijskich w Korei Południowej. Podobna sytuacja miała miejsce w wypadku innych "państw realnego socjalizmu" po analogicznych oficjalnych decyzjach ChRL (1984), NRD (1985) i Węgier jednak przed podjętą niemal "w ostatniej chwili" ZSRR (1988). Można powiedzieć, że "dyplomacja olimpijska" zapaliła "zielone światło" dla wzajemnego uznania i nawiązania stosunków dyplomatycznych. W kolejnej części tego rozdziału starałem się szczegółowo omówić Proces normalizacji i nawiązywanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Republiką Korei (1989-1990), przedstawić i wyjaśnić mechanizm oraz czynniki wewnętrzne i międzynarodowe mający decydujący wpływ na taki rozwój wydarzeń (por. schematy nr. 32, 33, 34). Były nimi przede wszystkim trwające procesy przemian demokratycznych w polityce wewnętrznej i nowe akcenty w zagranicznej w Korei Południowej, zmiany ustrojowe w Polsce oraz wspomniane fundamentalne korekty w globalnym i regionalnym układzie sił. Dynamiczny rozwój stosunków pomiędzy obu naszymi krajami to temat kolejnej części tego rozdziału zatytułowany Rozwój wzajemnej współpracy w różnych dziedzinach w latach 1990-2000. Starałem się w nim pokazać możliwie najpełniej wszystkie najważniejsze sfery współpracy oraz problemy przed którymi stanęli obaj partnerzy, szczególnie w dekadzie lat 90tych trudnych procesów przemian polityczno-ustrojowych i gospodarczo społecznych w Polsce, wychodzenia jej z zapaści gospodarczej oraz głębokiego kryzysu finansowego w Korei i ich negatywnego oddziaływania na stosunki wzajemne. O efektach tych wzajemnych wysiłków i bilansie piszę w ostatniej części: Charakterystyka wzajemnych stosunków i zakres współpracy w okresie obejmujący okres pierwszej i niemal do połowy II dekady XXI wieku. Opierając się na informacje ze źródeł koreańskich i polskich we wszystkich dziedzinach naszej współpracy, przedstawiłem już osiągnięte, godne uznania efekty, nie ukrywając nieuchronnych różnorodnych trudnościach i problemów, które w tym wysiłkom towarzyszyły. Sprawy te przedstawiam (s.133-164) załączając 42 schematów, tabel i wykazów. Kluczowymi i najbardziej dynamicznie rozwijająca się współpraca dotyczy płaszczyzny politycznej i gospodarczej. Odnotowuje także owocne współdziałanie Seulu i Warszawy na arenie międzynarodowej nie tylko na Półwyspie Koreańskim, oraz znaczenie porozumień pomiędzy Koreą Południową i UE dla dynamizacji naszych bilateralnych stosunków, przede wszystkim w sferze ekonomicznej. Zakończenie spełnia rolę syntetycznego podsumowania i sumarycznego spojrzenia na stosunki polsko-koreańskie w omawianym okresie z uwzględnieniem skomplikowanej, pełnej meandrów drogi, jakim przebiegały wydarzenia w tych trzech państwach (PRL,KRLD i RK) i na Półwyspie oraz wpływu jaki wywierały na ich politykę przemiany w globalnym i regionalnym układzie sił. W latach zimnej wojny państwa te miały bardzo ograniczone możliwości prowadzenia suwerennej polityki zagranicznej co znalazło wyraz w ich stosunkach wzajemnych. Polska i oba państwa Półwyspu Koreańskiego realizowały swą politykę zagraniczną, w zależności od marginesu manewru z różnym rozłożeniem akcentów, ale generalnie w ramach bloku do którego należały. Po przełomie lat 1989-91 i odzyskaniu suwerenności pod kątem: własnych interesów i możliwości wynikających z nowego układu sił na arenie międzynarodowej. Starałem się koncentrować na znalezieniu odpowiedzi na pytanie w jaki sposób i z użyciem jakich środków, Polska układa swoje nowe przyjazne i konstruktywne relacje z Republiką Korei w procesach transformacji systemu w obu państwach oraz na wyjaśnieniu powodów zmiany relacji z KRLD, z którą utrzymywała przez pół wieku względnie bliskie stosunki, jako partnera w bloku socjalistycznym oraz jakie przyczyny determinowały jej postawę łączącą pryncypialne stanowisko w kwestii zasad i pragmatyczne podejście w utrzymaniu wzajemnych stosunków. Zastanawiałem się także nad korzyściami, które może przynieść taka postawa w relacjach z obu państwami koreańskimi oraz obecności i wpływu na Półwyspie Koreańskim. Przez wzajemne stosunki między Polską, a Półwyspem Koreańskim rozumiem uwarunkowania i zjawiska na arenie międzynarodowej w XXI wieku oddziaływały na politykę zagraniczną między tymi tak odległymi od siebie państwami i jakie czynniki wewnętrzne mają wpływ sprzyjając rozwojowi wzajemnych stosunków. Po agonii radzieckiego układu satelickiego w Europie Środkowo-Wschodniej (1989) i rozpadzie ZSRR (1991) suwerennie określone cele polityki zagranicznej i interesy narodowe państw byłego obozu stały się czynnikiem określającym ich postępowanie a arenie międzynarodowej. W przyszłości polityka Warszawy wobec Półwyspu Koreańskiego musi uwzględniać różne scenariusze jego przyszłości, w tym także możliwość jego zjednoczenia, która z punktu widzenia naturalnego dążenia narodu koreańskiego jest dla Polaków, biorąc pod uwagę ich historię i dążenia, wyjątkowo zrozumiała i bliska. Co do rozwoju sytuacji w KRLD – polityka wobec tego kraju powinna nadal opierać się na ocenie przestrzegania fundamentalnych założeń Karty NZ oraz norm i zasad prawa międzynarodowego. Czynnikami, które mogą zwiększyć wpływ Polski na wydarzenia na Półwyspie i relacje po reunifikacji Korei są i będą dobre relacje z jej bezpośrednimi sąsiadami, a także USA oraz polska aktywność w ramach UE, której wpływy w tym rejonie będą rosły. Szansą Polski będzie dodatkowo jej unikalne doświadczenie praktyczne i wiedza wynikająca z niemal siedemdziesięcioletniego uczestnictwa w losach tego Półwyspu oraz własne doświadczenie transformacji systemowo – ustrojowej w wypadku przemian na Północy. Korea Południowa powinna nadal rozszerzyć zakres i pogłębić charakter współpracy z Polską, biorąc pod uwagę jej potencjalne możliwości rozwoju gospodarczego oraz rosnące znaczenie polityczne w ramach UE i na arenie międzynarodowej. Polskę i Koreę, obok podobnych doświadczeń historycznych, łączą określone podobieństwa geograficzne i geostrategiczne. Są położone jako swoisty klin pomiędzy mocarstwami. W tych warunkach polityka zagraniczna, a zwłaszcza dyplomacja wielostronna, spełnia wyjątkowo ważną rolę dla zachowania suwerenności i bezpieczeństwa. Jeśli chodzi o przyszłość KRLD to klucz do zmian leży w uwarunkowaniach wewnętrznych tego państwa i to one będą określały dalsze postępowanie na arenie międzynarodowej i jej politykę, w tym wobec Polski. Polska i Korea dysponują szeroką bazą dla efektywnej, bliskiej współpracy. Mamy wiele wzajemnych doświadczeń i wiedzy do wykorzystania. Musimy także o wiele głębiej i wszechstronniej posiąść wiedzę o historii, kulturze, korzeniach kulturowo-cywilizacyjnych, obyczajach i psychologii naszych narodów. To niezwykle ważny czynnik budowy trwałego fundamentu naszych relacji, obok wyznawanych uniwersalnych wartości przy zachowaniu odmienności kulturowo-cywilizacyjnych i oczywiście zbieżności wzajemnych interesów. The foreign policy is related to the international situation and the internal affairs of a state. In the era of globalization and information, changes of the international society have a particular impact on the internal politics of states. The faster transfer of information and the development of technology have significant influences on the domestic policy and the international activities of all states. The foreign policy of a country cannot be arbitrarily established ignoring changes in the global world. When the change of the international situation is compatible with the interests of a nation, it can lead the internal policy of the country into changes. However, if that situation would be unfavorable to the state, international tensions can be arisen. In this work I attempt to clarify the changes in foreign policy of Poland and the two states on the Korean peninsula: the Republic of Korea(south) and the Democratic People's Republic of Korea(north) in terms of changes of the international arena and the internal politics. Until the early twentieth century Poland and the Korean Peninsula could not develop mutual relations due to geographical distance, political constraints (imperial colonial period) and the conflicts in the world, especially the two world wars. The Chosun dynasty on the Korean Peninsula in the nineteenth century took the isolation policy against Europe and the United States. On the other hand, Poland was deprived of opportunities for sovereign politics due to the annexation by neighborhood. In the early twentieth century, the independent Second Polish Republic could not establish relations with the Korean Empire, which was under the protectorate of Japan. After World War II, three independent states - Polish People's Republic, Democratic People's Republic of Korea and the Republic of Korea - formed in Poland and the Korean peninsula, respectively. These three countries had very limited opportunities for a sovereign foreign policy in terms of Cold War confrontation, thus the limitation was reflected in their mutual relations. During the Cold War, Poland and both countries on the Korean Peninsula, pursued their foreign policy within the bloc, in which they were included. After completion of the Cold War, they could pursue their own interests more independently and flexibly according to the changes of international society. This work is focused on the period of the Cold War and the Post-Cold War era. I focused on answering how Poland has established a new relationship with the Republic of Korea in the process of transformation of the system with the application of the changed political rules and tools. On the other side, I tried to clarify the reasons for the change in relations with the DPRK, which had a close relationship for half a century as a partner in the socialist bloc. Furthermore, I will analyze the interests and benefits that Polish and Korean governments would like to gain from their relationships. We can also examine their foreign policy while studying the history of the relationship between Poland and both countries on the Korean Peninsula. Geographically, Poland and the Korean Peninsula are located between powerful countries. "Smart Diplomacy" is one of the essential factors to ensure their national security. During the Cold War their foreign and security policy was influenced restrictively under the two blocks of the international stage, but after Cold War they should make appropriate policies according to the interests of countries and the global flow. In terms of the geographical location, Poland and the Korean Peninsula are like a wedge between the strong objects. The wedge can reduce stress and extend the separation of the two objects according to the direction and the location of concentrated power. Polish and Korean foreign policy indicates the direction of the focused force. When this force operates appropriately, the power of the neighborhood could be counterbalanced. As regards this character, Polish and Korean foreign policy can be an experimental and practical model for other countries that are under similar geographical circumstances.