Muzeum Sztuki Aktualnej - dyskurs i wydarzenie

Przedmiotem rozprawy doktorskiej był projekt Muzeum Sztuki Aktualnej autorstwa Jerzego Ludwińskiego (1937–2000), historyka sztuki, krytyka, kuratora. Przygotowana przez niego w 1966 roku koncepcja nowoczesnej instytucji, której głównym zadaniem byłaby prezentacja sztuki najnowszej, nigdy nie została zrealizowana w takiej formie i kształcie, jakie zakładał projekt. Nigdy również nie była przedmiotem naukowych badań, nie była poddana krytycznej analizie czy próbie kontekstualizacji w obszarze życia artystycznego w powojennej Polsce. Idee i koncepcje muzeum sztuki nowoczesnej, jak również postulaty jego utworzenia formułowane były po wojnie zarówno przez środowisko artystyczne, przez samych artystów oraz przez organy państwowe tj. przedstawiciele Ministerstwa Kultury. Utworzenie muzeum sztuki było jednym z najczęściej poruszanych postulatów na sympozjach kulturalnych, konferencjach i plenerach. Koncepcja Muzeum Sztuki Aktualnej napisana jesienią 1966 roku wymownie komentowała sytuację zastaną wokół braku muzeum sztuki nowoczesnej w gomułkowskiej Polsce. Zawarta w niej krytyka skierowana była z jednej strony w fasadowość oficjalnej polityki kulturalnej PRL-u – jej rytuałów, języka władzy, struktury i jej centralizacji – z drugiej w schemat życia artystycznego i jego instytucje. Odsłaniała nieprzystawalność funkcjonowania już istniejących placówek do dynamicznych zmian zachodzących w obszarze samej sztuki, incydentalne traktowanie współczesnej twórczości oraz nieadekwatność terminów wypracowanych przez historyków sztuki do owych zmian. Zgodnie z założeniami Ludwińskiego Muzeum Sztuki Aktualnej miało być muzeum „poszukującym” i autorefleksyjnym, które wytrącało z automatyzmu dotychczasowego sposobu myślenia o instytucji, co więcej, proponowało nowe zrozumienie sensu istnienia i funkcji muzeum we współczesnym świecie. Jego uniwersalizm i elastyczność spowodowane były jednoczesnym zerwaniem z tradycją modernistyczną, z muzeum jako miejscem pamięci kulturowej, instytucją szczątków historii i reliktów pamięci, bowiem to nie na historii i jej narracjach miałoby się ono opierać. MSzA nie pokrywał kurz przeszłości, nie posiadało ono bowiem ani własnej historycznej ciągłości, ani stabilności, za które odpowiadały historia i tradycja. Obce mu były idee ocalenia materialnego dziedzictwa ponad wszelką cenę, ugruntowane historyczne narracje, mity i rytuały. W niniejszej pracy zagadnienie Muzeum Sztuki Aktualnej będzie rozpatrywane również na szerokim tle zmian, jakie dokonały się w obszarze muzeów w Europie i na świecie w latach powojennych. Przemiany te doprowadziły do stopniowego «otwierania się» instytucji muzeum, kreowania przez nią upublicznionego dyskursu, wreszcie do umożliwiania publiczności udziału w nim. Sytuacja polityczna końca lat 60-tych to moment silnych zmian w obrębie funkcjonowania samej ‘instytucji’, postawienia pytań o jej rolę i zadania, potencjał kreowania sfery publicznej, wzajemnych relacji z odbiorcami, w Polsce i Europie Zachodniej.