Projektowanie i implementacja polityki rodzinnej na poziomie lokalnym i krajowym na przykładzie ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3

Polityka rodzinna w Polsce zmieniła się znacząco od czasu transformacji ustrojowej w 1989 roku. Początkowo koncentrowała się głównie na pomocy finansowej skierowanej do najbardziej potrzebujących rodzin, ale z czasem państwo zaczęło coraz bardziej angażować się we wsparcie rodziny na różnych etapach jej powstawania i rozwoju: m.in. zmodyfikowano system opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, wprowadzono dłuższe urlopy macierzyńskie, oraz program wsparcia młodych par w zakupie ich pierwszego mieszkania. W ostatnich latach, opieka nad najmłodszymi dziećmi stała się ważnym elementem polityki rodzinnej państwa, o czym świadczy wprowadzenie Ustawy z dnia 4 lutego 2011 roku o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 i towarzyszącego jej rządowego programu „Maluch”, którego celem było finansowanie nowych i utrzymanie istniejących miejsc opieki. Biorąc pod uwagę liczne zmiany w tym zakresie, interesującym wydaje się przyjrzenie się procesom projektowania i wdrażania polityki rodzinnej w Polsce na poziomie krajowym i lokalnym na przykładzie jednego z jej narzędzi – opieki nad najmłodszym dzieckiem, co autorka uczyniła przedmiotem rozprawy doktorskiej. W tym celu przeanalizowała teorię projektowania i implementacji, i podjęła próbę jej uporządkowania, oraz dokonała studium przypadku, które objęło działania na centralnym i lokalnym poziomie tworzenia polityki. Praca mieści się w nurcie badawczym określanym jako policy analysis, ale nie obejmuje etapu ewaluacji polityki publicznej oraz w podejściu neoinstytucjonalnym, które zakłada, że instytucje społeczne są efektem interakcji formalnych zasad, nieformalnych wzorów działania i decyzji społecznych aktorów. W pracy sformułowano główną tezę badawczą, która zakładała, że w procesie projektowania oraz wdrażania Ustawy o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 ujawnia się wielopoziomowość polskiej polityki rodzinnej, a te dwa etapy są obecne zarówno na poziomie centralnym, jak i lokalnym. Tezę główną rozwijało pięć tez szczegółowych, do których przyporządkowano pytania badawcze. Odpowiedzi na te pytania znalazły się we wszystkich pięciu rozdziałach pracy, z których dwa pierwsze miały charakter teoretyczny, a pozostałe trzy – empiryczny. W pierwszym z nich autorka, po pierwsze, zaprezentowała, jakie relacje zachodzą między polityką rodzinną a polityką publiczną, a więc politykami, które od dawna wpływają na rodzinę, oraz po drugie, dokonując m.in. przeglądu celów polityk rodzinnych, różnorodności i zmienności ich modeli zarysowała kontekst zmian w opiece nad najmłodszymi dziećmi, czemu służył przegląd literatury. W kolejnym, również opartym na tej samej metodologii rozdziale, zawarła przegląd koncepcji badania projektowania i implementacji polityki publicznej oraz zaprezentowała koncepcję badań własnych. W trzeciej części rozprawy doktorskiej, skupiła się na przebiegu procesu projektowania i implementacji ustawy na poziomie krajowym, czemu służyła własna jakościowa analiz programów wyborczych i stenogramów debat parlamentarnych. Czwartą część pracy poświęciła debacie prasowej na temat polityki rodzinnej, która miała miejsce w latach 2010-2015. W tym celu przeanalizowała pod względem ilościowym i jakościowym artykuły prasowe opublikowane w tym czasie w pięciu tytułach prasowych o zasięgu krajowym – dwóch dziennikach i trzech tygodnikach. W ostatnim rozdziale przyjrzała się projektowaniu i implementacji na poziomie lokalnym polityki opieki nad najmłodszym dzieckiem w dwóch, celowo dobranych miastach – Płocku i Ostrołęce. Przeprowadzone przez autorkę badanie terenowe objęło analizę dokumentów urzędowych, treści zawartych na stronach internetowych miast, indywidualne wywiady pogłębione oraz niesystematyczną obserwację bezpośrednią.

Family policy in Poland has gone through many changes since the political transformation that took place in the country in 1989. In the first years of the new regime, state intervention was limited, and focused mainly on financial support to families in need. With time, the Polish state became much more active in supporting families: it developed childcare services for children under the age of three, introduced longer maternity leaves, and assisted young people in buying their first apartment. In recent years, childcare services addressed to children under the age of three have become an important element of the Government’s family policy, and new legislation was introduced to regulate it: the Act of 4 February 2011 on care for children under the age of three along with a new governmental program titled “Maluch”, aimed at financing new childcare institutions and maintaining those that already existed. With these extensive changes in mind, it was interesting to analyze how family policy was being created and implemented in Poland, especially in the field of childcare services for the youngest. This was the main aim of this dissertation. On its way to answering this question, the research analyzed different theories of creating and implementing public policies and presented the case study, focused on creating and implementing policy at the national and local levels in Poland. The research was done from the policy analysis perspective, but did not include evaluation stage of formulating public policy. Also, it was inspired by the neo-institutional theory according to which social institutions are being created as a result of interactions between formal rules, informal acting patterns and decisions made by the social actors. According to the main thesis of this work, the processes of creating and implementing family policy in Poland take place at various levels, both national and local. The main thesis was developed into five detailed thesis statements to which the research questions were assigned to. Answers to the research questions were presented in all five chapters of the thesis. The dissertation consists of two theoretical chapters and three empirical chapters. The first chapter, based on literature review, defined relations between family policy and public policy – two types of policies that deal with family issues. It presented various models and developments in family policy, which constituted the background for an analysis of changes in the care system for children under the age of three. The second chapter was an overview of theoretical approaches to the creation and implementation of public policy. The research concept and design were also presented in this chapter. The three empirical chapters presented the results of three different studies conducted in the frame of this research: the process of creation of family policy at the national level in Poland, press debate that accompanied the creation of family policy and creation and implementation of family policy at the local level. The third chapter analyzed the process of creation the childcare policy and was based on the analysis of elections programmes and transcripts of parliamentarian sessions. The fourth chapter presented an quantitative and qualitative analysis of press articles that were published in two dailies and three weeklies during the time of the creation and implementation of the Act – between 2010 and 2015. Finally, the last chapter showed the results of analyses conducted in two cities – Płock and Ostrołęka, based on desk research, in-depth interviews and unsystematic direct observation.