Konserwatyzm romantyczny Benjamina Disraelego

Przedmiotem badań, których rezultatem jest niniejsza dysertacja, była myśl polityczna Benjamina Disraelego (1804-1880), jednego z czołowych przedstawicieli konserwatyzmu brytyjskiego, a w szczególności wpływ, jaki wywarła na nią tradycja romantyczna, oraz sposoby wykorzystania elementów romantyzmu na potrzeby przemodelowania brytyjskiego konserwatyzmu. Za hipotezę główną dysertacji należy przyjąć założenie, że Disraeli zmodernizował konserwatyzm brytyjski w duchu paternalistycznym i organicystycznym, nawiązując do torysowskiej tradycji konserwatyzmu empirycznego, elitarystycznego, lecz otwartego na zmianę, wykorzystując do tego celu antyracjonalistyczne instrumentarium światopoglądu romantycznego. Disraeli to postać wielowymiarowa. Był politykiem i ideologiem Partii Konserwatywnej, w latach 1868 i 1974-1880 premierem Wielkiej Brytanii, a jednocześnie pisarzem, autorem kilkunastu poczytnych powieści stanowiących ważny kanał ekspresji poglądów konserwatysty. Jego osobę wiąże się z aktywną imperialistyczną polityką zagraniczną oraz reformami w polityce wewnętrznej, w tym demokratyzującą system polityczny reformą wyborczą z 1867 roku i wprowadzeniem szeregu ustaw z zakresu polityki socjalnej. Głównym celem badawczym dysertacji jest odpowiedź na pytanie, w jaki sposób światopogląd romantyczny modelował postawę konserwatywną, czego efektem była oryginalna myśl polityczna Disraelego. Osiągnięciu celu badawczego służy krytyczna analiza materiałów źródłowych, które tworzą zbiór niezwykle zróżnicowanych enuncjacji ideowych Disraelego, w tym traktatów politycznych, artykułów publicystycznych, przemówień publicznych oraz powieści. Dysertacja wyjaśnia sposób, w jaki Disraeli posłużył się antyracjonalistycznymi składnikami światopoglądu romantycznego: heroiczną antropologią, mitologicznością, historyzmem i redefinicją wartości. Zaimplementował nowy sposób myślenia, a przy tym i nowy język, realizując zasadniczy cel zachowawców: obronę tradycyjnego ładu. Postrzeganie Disraelego jako konserwatystę, reformatora społecznego lub imperialistę, czy też przez pryzmat jego etnosu, ale z pominięciem rzeczonej romantycznej wyjątkowości, zawsze będzie niepełne. Zrozumienie genezy, istoty i znaczenia myśli politycznej Disraelego wymaga uwzględnienia dziedzictwa romantyzmu. Ideowe instrumentarium kreowania polityki stanowił sedno romantycznej orientacji Disraelego. Szczególną rolę zajmują tu narzędzia mobilizacji politycznej. Disraeli potrafił stworzyć opowieść o Anglii, jej wrogach i jej przeznaczeniu, wreszcie o sobie samym, opowieść dostatecznie atrakcyjną dla współczesnych, by na długo – na zawsze, w sensie potocznym – zapewnić sobie miejsce wśród najbardziej wpływowych myślicieli politycznych w historii Wielkiej Brytanii. Ujawnił w ten sposób pewien nieoczywisty potencjał romantyzmu. Znajomość jego przypadku pozwala zrozumieć przynajmniej jedną z możliwych dróg sukcesu konserwatyzmu politycznego w nowoczesnym świecie.

The subject of researches that have resulted in this dissertation, was political thought of Benjamin Disraeli (1804-1880), one of the leading representatives of British conservatism, and in particular the influence of the romantic tradition on it and ways of using elements of romanticism for the purpose of remodeling the British conservatism. The main hypothesis of the dissertation is the assumption that Disraeli modernized British conservatism in the spirit of paternalism and organicism, referring to the Tory tradition of empirical conservatism, elitist, but open to change, using the anti-rationalistic elements of the romanticism. Disraeli was a multi-dimensional character. He was a politician and ideologist of the Conservative Party, Prime Minister of Great Britain in 1868 and 1974-1880, and yet a writer, author of several popular novels being an important way of expression of conservative views. He is associated with an active imperialist foreign policy and domestic policy reforms, including democratizing electoral reform of 1867 and several bills in the field of social policy. The main research goal of the dissertation is to explain, how romantic worldview modeled the conservative attitude, which resulted in Disraeli’s original political thought. Achieving the goal is a critical analysis of source material that form a set of Disraeli’s highly diverse ideological enunciations, including political treatises, journalistic articles, public speeches and novels. The thesis explains the way in which Disraeli used the anti-rationalistic components of romantic worldview: heroic anthropology, political myths, historicism and redefinition of values. He implemented a new way of thinking and a new language, realizing the main objective of conservatives: the defense of the traditional order. Perceiving Disraeli as a conservative, social reformer or imperialist, or from the perspective of his ethnos, but omitting his romanticism, will always be incomplete. Understanding the origins, nature and meaning of Disraeli’s political thought requires consideration of the heritage of romanticism. Ideological policy-making instruments constitute the core of romantic orientation of Disraeli. A particular role among these are the tools of political mobilization. Disraeli was able to create tales about England, its enemies and its purpose, and finally about himself, the story sufficiently attractive to the contemporaries to ensure his place among the most influential political thinkers in the history of his country. Thus revealed some unobvious potential of the romanticism. Knowledge of his case enables us to understand at least one of the possible ways of success of the political conservatism in the modern world.