Baruch Menachem Auerbach (1844-1920) i jego pamiętnik. Przypadek Żyda wielkopolskiego z drugiej połowy XIX wieku

Przedmiotem pracy jest rozpoznanie i zbadanie zjawisk oraz procesów, które wywierały wpływ na funkcjonowanie wielkopolskich gmin żydowskich w drugiej połowie XIX wieku, widocznych przez pryzmat pamiętnika Barucha Menachema Auerbacha. Badaniu poddano wielkopolski okres życia pamiętnikarza, kiedy wędrował przez gminy żydowskie, przyjmując posady urzędników gminnych – rabina, kantora, szocheta (rzezaka rytualnego) – celem zapewnienia rodzinie stabilizacji materialnej. Wynik badania wskazuje na słabą kondycję gmin wielkopolskich pod koniec XIX wieku, zarówno pod względem organizacyjnym, ekonomicznym, jak też przestrzegania religijnych zasad judaizmu. Badanie pokazało, że kompetencje rabina przejmowane były przez administracyjnych zwierzchników gminy, co prowadziło do konfliktu między stronami, który kończył się najczęściej szukaniem nowej posady. Innym zjawiskiem był spadek liczby Żydów w gminach wielkopolskich na skutek emigracji wywołanej procesami industrializacji i urbanizacji, co ekonomicznie osłabiało gminy i zwiększało ich dezintegrację. Towarzyszyły temu procesy sekularyzacyjne, co uwidaczniało się w lekceważącym podejściu do świętowania szabatu. Przejście na emeryturę i wyjazd do Berlina (1913) zakończyły wędrówkę Auerbacha przez wielkopolskie gminy.