Rola Trybunału Konstytucyjnego w kształtowaniu zasad finansowania samorządu terytorialnego w Polsce na tle orzecznictwa sądów konstytucyjnych wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej

Monografia dotyczy niezmiennie aktualnego zagadnienia ustrojowych (konstytucyjnych) zasad finansowania samorządu terytorialnego i gwarancji z nich wynikających. Głównym celem monografii jest przedstawienie i ocena roli sądów konstytucyjnych wybranych państw Europy Środkowo-Wschodniej w kształtowaniu kluczowych ustrojowych zasad finansowania samorządu terytorialnego, tj. zasady samodzielności finansowej jednostek oraz zasady adekwatności dochodów do zadań jednostek, w szczególności podczas ustalania przez sądy dopuszczalnych, w świetle przepisów konstytucyjnych, warunków ich ograniczania, kryteriów, które sądy stosują, aby dokonać takiego ustalenia oraz przesłanek naruszenia tych zasad. Monografia dotyczy regulacji i orzecznictwa sądów konstytucyjnych Rzeczpospolitej Polskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Czeskiej, Republiki Słowackiej oraz Republiki Chorwacji. W monografii postawiono 9 hipotez badawczych związanych z między innymi: kluczową rolą zasad adekwatności i zasady samodzielności finansowej j.s.t. dla ustroju finansowego samorządu terytorialnego w demokratycznym państwie prawa, istotną rolą gwarancyjną sądów konstytucyjnych dla ochrony ustrojowych zasad finansowania j.s.t., szerokim uznaniem orzeczniczym tych sądów podczas oceny konstytucyjności ograniczeń ustrojowych zasad finansowania j.s.t. czy istotną powściągliwością polskiego Trybunału Konstytucyjnego w stwierdzaniu niekonstytucyjności tych ograniczeń oraz różnicami w kryteriach oceny dopuszczalności limitowania ustrojowych zasad finansowania j.s.t. przyjmowanych przez omawiane sądy. Na potrzeby przeprowadzenia stosownych badań posłużono się metodą dogmatyczną i prawnoporównawczą. Badania opierały się w szczególności na systematycznym przeglądzie i analizie orzecznictwa oraz piśmiennictwa, między innymi podczas krajowych i zagranicznych kwerend naukowych. Monografia składa się ze wstępu, poprzedzonego słownikiem najważniejszych pojęć używanych w publikacji, 7 rozdziałów oraz zakończenia. W rozdziale 1 podsumowano dotychczasowe poglądy wyrażone w doktrynie, głównie przez przedstawicieli prawa finansowego oraz prawa samorządu terytorialnego na temat rozumienia procesów decentralizacji, samodzielności, w tym finansowej jednostek samorządowych oraz zasady adekwatności. W rozdziale 2 zawarto przedstawienie i analizę porównawczą ustrojowych regulacji dotyczących organizacji i finansowania polskiego samorządu terytorialnego i samorządów pozostałych wybranych państw, jak również statusu ustrojowego sądów konstytucyjnych w omawianych krajach. W ramach analizy przeprowadzonej w dwóch powyższych rozdziałach odniesiono się szeroko do regulacji zawartych w szczególności w Konstytucji RP i konstytucjach pozostałych państw, Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego, Europejskiej Karcie Samorządu Regionalnego. Poczyniono również stosowne odwołania do przytoczonych publikacji naukowych i dokonano krytycznej analizy dotychczas prezentowanych poglądów. Wskazać przy tym należy, że przedstawiciele doktryny prawa konstytucyjnego wypowiadali się w odniesieniu do problematyki zawartej w monografii relatywnie nieczęsto, dzięki czemu zawarte w niej ustalenia mają szansę przyczynić się do rozwoju piśmiennictwa z zakresu tej gałęzi prawa. Omówienie zawarte w rozdziałach 1 i 2 stanowi niezbędne tło dla dalszej analizy orzecznictwa polskiego Trybunału Konstytucyjnego oraz wybranych zagranicznych sądów konstytucyjnych państw Europy Środkowo-Wschodniej. Monografia zawiera szczegółowe omówienie zidentyfikowanych wyroków polskich (w rozdziale 3) i zagranicznych (w rozdziale 4). Następnie przedstawiono w niej główne tezy orzecznicze (zagadnienia węzłowe), wynikające z przeanalizowanego orzecznictwa z podziałem na orzecznictwo polskie w rozdziale 5 oraz orzecznictwo zagraniczne w rozdziale 6. Omówienie to opatrzone zostało krytycznym komentarzem autorskim, wspartym danymi statystycznymi. Monografia zawiera również w rozdziale 7 przedstawienie podobieństw i różnic występujących pomiędzy orzecznictwem polskim a zagranicznym. Taka analiza pozwoliła na zaprezentowanie w ujęciu prawnoporównawczym roli (wpływu) polskiego Trybunału Konstytucyjnego w kształtowaniu ustrojowych zasad finansowania samorządu terytorialnego na tle orzecznictwa pozostałych sądów konstytucyjnych. W rozdziale tym zwrócono szczególną uwagę na rolę orzecznictwa polskiego sądu konstytucyjnego, które ograniczyło zakres gwarancyjny ustrojowych zasad finansowania samorządu terytorialnego oraz wskazano - w oparciu o orzecznictwo zagraniczne - na instrumenty i postawy orzecznicze, które pozwoliłyby zakres ten rozszerzyć. Ponadto w zakończeniu przedstawiono konkluzje wynikające z przeprowadzonej analizy w odniesieniu do postawionych we wstępie hipotez, pożądane cechy sądu konstytucyjnego jako strażnika wspomnianych gwarancji oraz postulaty de lege ferenda dla polskiego systemu finansowania samorządu terytorialnego.

The monograph deals with the enduringly relevant issue of the systemic (constitutional) principles of the financing of local government and the guarantees arising therefrom. The main objective of the monograph is to present and evaluate the role of the constitutional courts of selected countries of Central and Eastern Europe in shaping the key, systemic principles of financing local government, i.e. the principle of the financial autonomy of local government units and the principle of the adequacy of revenues in relation to the tasks of local government, in particular when courts determine the constitutionally permissible conditions for their limitation, the criteria that courts use to make such a determination, and indications that these principles may have been violated. The monograph deals with the regulations and case law of the constitutional courts of the Republic of Poland, the Republic of Lithuania, the Czech Republic, the Slovak Republic, and the Republic of Croatia. The monograph sets out nine research hypotheses related to, among other things: the key role of the adequacy principle as well as the principle of financial autonomy of local units for the financial system of local government in a democratic state of law; the role of the constitutional courts in protecting the systemic principles of financing local government; the broad jurisprudential discretion of the constitutional courts when assessing the constitutionality of restrictions on the systemic principles of financing local government; the significant restraint of the Polish Constitutional Tribunal to find these restrictions unconstitutional, and the differences in the criteria for assessing the legality of limiting the systemic principles of financing local government adopted by the constitutional courts in question. For the purpose of conducting the appropriate research, a dogmatic and comparative legal method was used. In particular, the research was based on a systematic review and analysis of case law and literature, among others, during domestic and foreign academic research. The monograph consists of an introduction (preceded by a glossary of the key terms used in the monograph), seven chapters, and a conclusion. Chapter 1 summarises the existing views of legal scholars, mainly in the fields of financial law and administrative law, regarding decentralisation processes and autonomy, including the financial autonomy of local government units, and the principle of the adequacy. Chapter 2 contains a comparative description and analysis of the systemic regulations on the organisation and financing of Polish local government and the local governments of other selected countries, as well as the status of constitutional courts in those countries. As part of the analysis contained in chapters 1 and 2, extensive reference has been made to the regulations contained in the Constitution of the Republic of Poland and the constitutions of those other countries, the European Charter of Local Government, and the European Charter of Regional Government. Appropriate references to the cited sources have also been made, as well as a critical analysis of the views presented to date. At the same time, it should be noted that scholars of constitutional law have not often expressed their opinions concerning the issues contained in the monograph, hence its findings have the potential to contribute to the development of the literature in this field of law. The overview presented in chapters 1 and 2 provides the necessary background for a further analysis of the jurisprudence of the Polish Constitutional Tribunal and the constitutional courts of the other selected countries of Central and Eastern Europe. The monograph contains a detailed presentation of specific Polish judgments (in chapter 3) and foreign judgments (in chapter 4). Subsequently, it elaborates on the main jurisprudential theses (key issues) resulting from the analysed case law, divided into domestic (chapter 5) and foreign (chapter 6). The overview contains the author’s critical commentary, supported by statistical data. Chapter 7 of the monograph presents the similarities and differences between Polish and foreign case law. Thanks to this analysis, it was possible to present, from a comparative legal perspective, the role (influence) of the Polish Constitutional Tribunal in shaping the systemic principles of the financing of local government in the light of the case law of the other constitutional courts. This chapter pays special attention to the role of case law, including that of the Polish Constitutional Tribunal, which has limited a guarantee role of the systemic principles of financing local government, and highlights the instruments and jurisprudential attitudes that would enhance this role based on the foreign case law. The conclusion of the monograph presents the findings of the analysis in relation to the previously stated hypotheses as well as the desired attributes of a constitutional court, as a guardian of the systemic principles of financing local government and de lege ferenda proposals for the Polish system of financing local government.