Polityka wsparcia nieformalnych opiekunów niesamodzielnych osób starszych. Na podstawie zmian prawnych w latach 2003-2015

Praca jest poświęcona polityce wsparcia osób opiekujących się osobami starszymi, które zostały dotknięte ryzykiem niesamodzielności. Analiza obejmuje okres 2003-2015. Głównym celem jest eksploracja i opis określonej w tytule problematyki, a także dostarczenie narzędzi do analizy, oceny i projektowania systemów wsparcia opiekunów w przyszłości. W pierwszym rozdziale zostało przedstawione ryzyko niesamodzielności jako ryzyko socjalne, a następnie ryzyko socjalne, jakiemu podlega opiekun osoby niesamodzielnej osoby starszej, w wymiarze socjalnym, zawodowym, zdrowotnym i psychospołecznym. Następnie autor pokazuje ryzyko niesamodzielności i skalę potrzeb opiekuńczych w starzejącym się społeczeństwie polskim oraz rozważa źródła silnego oparcia systemu opieki długoterminowej wobec niesamodzielnych osób starszych na zaangażowaniu rodziny i opiekunów nieformalnych. Wśród potencjalnych przyczyn tego stanu rzeczy autor wyróżnia i omawiana: silne, kulturowo zakorzenione, oczekiwania społeczne wobec rodziny jeśli chodzi o opiekę i pomoc niesamodzielnym osobom starszym; ograniczony dostęp do wsparcia instytucjonalnego w zakresie opieki długoterminowej; a także treść regulacji prawnych, w ustawy o pomocy społecznej, która nadaje pierwszeństwo opiece świadczonej przez osoby z najbliższego otoczenia względem opieki instytucjonalnej.Drugi rozdział przedstawia cele i instrumenty wsparcia opiekunów nieformalnych niesamodzielnych osób starszych pod kątem występowania ich w polskim porządku prawnym w analizowanym okresie oraz dylematów towarzyszących stosowaniu poszczególnych instrumentów. Autor podzielił omawiane instrumenty na dwie zasadnicze grupy: wsparcie materialno-finansowe i pozamaterialne. Rozważania z drugiego rozdziału prowadzą do wniosku, że polski system wsparcia opiekunów zdominowany jest przez wsparcie o charakterze materialno-finansowym, zwłaszcza pieniężnym (realizowane w formie świadczeń opiekuńczych na mocy ustawy o świadczeniach rodzinnych).Trzeci rozdział zawiera periodyzację zmian prawnych w zakresie wsparcia opiekunów wraz z pokazaniem czynników jakie je warunkowały oraz konsekwencji poszczególnych zmian. Szczególnie dokładnie omówione są zmiany i dyskusje wokół w nich w okresie 2013-2015, kiedy to autor w sposób uczestniczący przyglądał się dialogowi środowiska opiekunów niepełnosprawnych osób dorosłych ze stroną rządową. Jak pokazała analiza, głównym przedmiotem zmian jak i sporów okazała się kwestia wysokości świadczeń jak i kryteriów uprawniających do skorzystania z nich.Czwarty rozdział poświęcony jest kryteriom dostępu do wsparcia. Autor tworzy schemat podziału kryteriów wsparcia opiekunów na trzy grupy: socjalno-ekonomiczne, opiekuńcze i społeczno-rodzinne, a następnie omawia zastosowanie poszczególnych ich rodzajów w Polsce i rozważa zasadność ich użycia w dotychczas istniejącym kształcie prawnym. Wśród kryteriów socjalno-ekonomicznych szczególnie dokładnie zostało omówione kryterium dochodowe oraz kryterium całkowitej rezygnacji z pracy, gdyż to ich spełnienie warunkuje otrzymanie pomocy. Wśród kryteriów opiekuńczych autor omawia m.in. poziom niesamodzielności, poziom zaangażowania w opiekę i jej aspekty jakościowe, zaś wśród kryteriów rodzinno-społecznych między innymi charakter więzi między opiekunem i podopiecznym oraz strukturę gospodarstwa domowego, z uwzględnieniem udziału osób wymagających opieki. Całość pracy wieńczy zakończenie zawierające wnioski i rekomendacje.

The subject of dissertation is policy of support to informal carers of infirm elderly people in Poland. The analysis refers to the years 2003-2015. The main purpose is to explore and to describe the subject, but also to provide some tool to analyse, evaluate and project policy in that field in the future. First chapter starts with the description of categories such as long-term care and the risk of infirmity. Then, author moves to the description of being the carer of elderly person as a social risk. He distinguishes three aspects of that risk: poverty risk, poorer situation on labour market and risk of losing the health and psycho-social wellbeing of carer. Next, author shows the scale the risk of infirmity among elderly people in Poland and the way their caring needs are met. Finally, author examines what may be the reason for a huge role of family in polish long-term system concerning the elderly people. He points and elaborates three hypothetical factors that lead to family oriented model of elderly care in Poland: historically and traditionally rooted, social expectations that caring for the elderly family, the limits of formal care provision and access and the shape of law regulations that favour care provided by social actors form close surrounding, not public institutions.The second chapter is devoted to the goals and instruments of support to the informal caregivers. After enumerating the goals that can orientate such policy, author focuses on the question of the forms of support and their typologies. He decides to use his own way of dividing the forms of support into two groups: material and financial on the one hand, and the non-material on the second. The profound analysis of certain forms of support of both type in reference to the polish system of support to the carers leads to conclusion that system in Poland is based on material (especially financial) support, meanwhile the non-material help is not well-developed. In the third chapter author describes the evolution of policy of financial support to caregivers, considering the changes in regulatons, processes that stimulated that changes (such as social protests) and critical discussion about it. The most precise analysis refers to the years 2013-2015, when author used to participate in social dialogue between government and the representatives of carers. The analysis leads to the conclusion that main subject of the legislative changes and the argues between government and caregivers representation referred to the generosity of benefits and the conditions used to check who is eligible to support. The last chapter focuses on the criteria used to limit the access and the generosity of benefits. Author, divides the criteria into tree broad groups: socio-economic, caring, and social-family criteria. He examines which of them (and in what form) are used in polish policy and analyse the advantages and disadvantages of using them. Much attention is put on the income-test and the condition of total resignation from labour market activities, that are two main condition of getting support to carers according to national law.The final part includes not only conclusion but several recommendations on what direction the system should be reshaped in the future in order to gain the goals of support policy and to counteract the social risk of carer in the dimensions, mentioned in previous chapters.