Zjawisko lektury w twórczości Roberta Bolaña. Strategie i praktyki odbioru autora, bohaterów i czytelnika

Przedmiotem podjętych w niniejszej rozprawie badań jest zjawisko lektury w twórczości Roberta Bolaña. Problem ten analizowany jest w trzech aspektach: jako repertuar strategii i praktyk czytelniczych prezentowanych przez bohaterów powieści i opowiadań Bolaña oraz zestaw strategii autorskich umożliwiających pisaniu przybranie postaci lektury, a także jako potencjalny, interaktywny fenomen odpowiedzi odbiorcy na czytany tekst. Celem pracy jest wyprowadzenie z tekstów prozatorskich Bolaña swoistej „teorii” lektury. Badanie strategii i praktyk lekturowych bohaterów, autora i potencjalnych czytelników odbywa się w szerokim teoretycznoliterackim i filozoficznym kontekście komunikacji literackiej i wizji literatury jako rozmowy oraz doświadczenia. Jest to uwarunkowane charakterystyką refleksji poświęconej lekturze, eksplicytnie tudzież implicytnie, przez Bolaña, dla którego stanowi ona zjawisko wielowymiarowe i można uznać ją za synekdochę wszelkich procesów kognitywnych. Do głównych kontekstów pracy należą zatem, z jednej strony, estetyka efektu Wolfganga Isera i hermeneutyczna filozofia Hansa-Georga Gadamera, z drugiej – praktyki lekturowe Rolanda Barthes’a i Jacquesa Derridy, a także badania komunikacji literackiej Aleksandry Okopień-Sławińskiej oraz Richarda Gerriga, psychologa kognitywnego. W celu opisania „przestrzeni lektury”, czyli miejsca „spotkania” autora z czytelnikiem, sięgam także, między innymi, do teorii integracji konceptualnej Gilles’a Fauconniera i Marka Turnera. Koncepcja „przestrzeni lektury” pochodzi z poświęconej Derridzie rozprawy Michała Pawła Markowskiego Efekt inskrypcji, modyfikuję ją jednak, stosując ją do opisu nie tylko strategii i praktyk lekturowych autora przedstawiającego swoje pisanie jako czytanie, lecz także potencjalnego, heterogenicznego i złożonego performansu czytelnika dzieł Bolaña. Rozprawa podzielona jest na cztery główne części. Pierwsza z nich zatytułowana jest Prolegomena teoretycznoliterackie i zawiera zestawienie filozoficznych oraz teoretycznoliterackich koncepcji kluczowych dla prowadzonych w rozprawie analiz. W części drugiej, Strategie i praktyki odbioru bohaterów, rozpoczyna się ściśle „bolañologiczna” analiza „topologii” (termin Markowskiego) przestrzeni lektury Bolaña, czyli pseudoempiryczne studium czytelniczych przypadków opisanych w jego utworach, na którego podstawie naszkicowana zostaje autorska teoria lektury – „bebechohermeneutyka”. Trzecia część rozprawy, Strategie i praktyki odbioru autora, składa się z dwóch rozdziałów, poświęconych autorowi dwojako rozumianemu jako czytelnik: dosłownie i narratologicznie. Rozdział pierwszy to analiza performansów lekturowych oraz eksplicytnych poglądów Bolaña na czytanie, przedstawionych w jego esejach. Postawa autora jako czytelnika zestawiona zostaje z pozycjami zajmowanymi przez jego bohaterów i z bebechohermeneutyką. Rozdział drugi rozszerza badania o „topografię” (termin Markowskiego) przestrzeni lektury, czyli studium strategii narracyjnych pozwalających ukazać pisanie jako czytanie, narrację jako lekturę i konwersację. W czwartej części pracy: Strategie i praktyki odbioru czytelnika, przedmiotem rozważań jest potencjalny performans odbiorcy dzieł Bolaña i powstająca w jego trakcie amalgamatyczna przestrzeń lektury, uwarunkowana opisaną wcześniej topologią i topografią. Strategie i praktyki lekturowe bohaterów i autora układają się w swoisty poradnik dla czytelnika, który, jeśli zechce, może przyjąć potencjalną, proponowaną przez Bolaña aktywną, krytyczną, a zarazem fabulacyjną dyspozycję odbiorczą. Analiza topologii, topografii, strategii narracyjnych oraz sytuacji komunikacyjnej utworów Bolaña pozwala na wytworzenie szczególnej definicji autora jako „autora holistycznego”, reprezentowanego mentalnie przez czytelnika, lecz odbieranego jako „prawdziwy”, a także na opisanie doświadczenia lektury jako spotkania z autorem w przestrzeni lektury, gdzie między nadawcą a aktywnym odbiorcą-uczestnikiem wytwarza się amalgamatyczna sytuacja wspólnej uwagi. Kwestia ta łączy się z refleksją poświęconą paradoksalnie zespojonym w dziełach Bolaña immersji oraz interaktywności. Pracę zamyka podsumowanie, zawierające ostateczny opis wytwarzanej w doświadczeniu czytelnika amalgamatycznej przestrzeni lektury utworów Bolaña i opatrzone ilustrującymi ją grafikami oraz Postscriptum bebechohermeneutyczne, swoisty dodatek, rozszerzający przeprowadzone w pracy analizy teoretycznoliterackie o aspekt etyczny. Bolaño, co potwierdza analiza jego dzieł, rewitalizuje komunikację literacką jako szczególny typ porozumienia, działającego także na odległość – fizyczną i czasową. Bebechohermeneutyka oraz kluczowe dla niej Bolañowskie pojęcie „simonel”, swoisty „nierozstrzygalnik”, skłania do namysłu nad pozycją badacza wobec tekstu i rewaloryzacji „naiwnych” strategii i praktyk odbiorczych. Koncepcja amalgamatycznej przestrzeni lektury pozwala natomiast połączyć interpretację kontekstową z formalną.