Psychoterapia i nowoczesność. Perspektywa socjologiczna

Psychoterapia jest projektem nowoczesności. Z jednej strony została powołana do istnienia przez szczególne warunki społeczne, kulturowe i ekonomiczne, z drugiej aktywnie na te warunki oddziałuje i je współtworzy. Jednocześnie odzwierciedla podstawowe napięcia i sprzeczności charakterystyczne dla nowoczesności i późnej nowoczesności. Detradycjonalizacja, triumf klasy średniej, rozwój kapitalizmu, powstanie nowoczesnego państwa, a także filozofia oświecenia, duch romantyzmu i kultura indywidualizmu były tłem dla kształtującego się dyskursu terapeutycznego. Problemy jednostek, które w dużej mierze wynikały z tych przeobrażeń i zmian, uznano za ich własne. Terapeuci skupieni na życiu wewnętrznym jednostek byli więc częścią współczesnych przemian. Głównym zagadnieniem mojej pracy jest zatem ukazanie złożonych związków między nowoczesnością, a psychoterapią. Nowoczesność powołała do istnienia psychoterapię, psychoterapia wspierała współczesne procesy, a jednocześnie próbowała rozwiązywać problemy jednostek wynikające z tych samych zjawisk, których sama była częścią. W niniejszej rozprawie doktorskiej przedstawiam dyskusję, jaka miała miejsce w naukach społecznych na temat roli psychoterapii we współczesnych społeczeństwach. Wskazuję główne linie tej krytycznej debaty i jej ograniczenia. Do tej pory krytycy zbyt często skupiali się na rozstrzygnięciu czy psychoterapia jest formą opresji czy emancypacji. Często ignorowali również dynamiczne zmiany, jakie zaszły w obrębie samej terapii. Moja próba sformułowania problemu polega na wskazaniu refleksyjnego i dialektycznego charakteru psychoterapii. Psychoterapia włączała informacje o sobie i odpowiednio przekształcała teorie i praktykę. Psychoterapeuci starali się zaś przekraczać ograniczenia i błędy swoich poprzedników, wikłając się w nowe dylematy i problemy. Staram się to szczegółowo ukazać w mojej rozprawie: wyjaśnić refleksyjny charakter psychoterapii, jej zmaganie z problemem władzy, wezwanie do autentyczności, wspieranie indywidualizmu, ale także włączenie jej haseł w obieg państwa, korporacji i rynku. Wskazuję również na jej rolę w przekształcaniu sfery prywatnej i publicznej, a także tożsamości jednostek, rodzin i relacji intymnych. W każdym z tych obszarów widać tę niejednoznaczność, złożoność i dynamikę terapii we współczesnym świecie. Najważniejszą częścią pracy jest jednak pokazanie tego wszystkiego na konkretnych przykładach wybranych studiów przypadku. Podnoszone dotychczas problemy były mniej lub bardziej analizowane w literaturze przedmiotu. Problemy te nie są jednak wystarczająco ukazane w szczegółowych analizach. Do swojej analizy wybrałem studia przypadków pięciu kobiet: Anny O., Dory, Glorii, Ginny i Chi Chi. Były one pacjentkami najbardziej uznanych terapeutów swoich czasów: Breuera (Anna O.), Freuda (Dora), Perlsa, Rogersa, Ellisa (Gloria), Yaloma (Ginny), McWilliamsa, Becka, Greenberga (Chi Chi). Wybór studiów przypadku kobiet nie jest przypadkowy. Były to pierwsze pacjentki psychoterapii, zaś badania pokazują, że kobiety nadal częściej podejmują psychoterapię, czytają poradniki psychologiczne i przyjmują leki przeciwdepresyjne. Jednocześnie cały XX wiek, wraz z radykalizacją nowoczesnych procesów i przejściem od nowoczesności do późnej nowoczesności, łączył rozwój dyskursu terapeutycznego i kultury indywidualizmu z walką o prawa i emancypację kobiet. Te studia przypadków są więc przykładem, rodzajem soczewki, przez którą widać dynamiczne i złożone związki psychoterapii z nowoczesnością.

Psychotherapy is a project of modernity. On the one hand, it was established by specific social, cultural and economic conditions, and on the other, it actively influences and contributes to these conditions. At the same time, it reflects the basic tensions and contradictions that are characteristic of modernity and late modernity. Detraditionalization, the triumph of the bourgeoisie, the development of capitalism, the shaping of a modern state, as well as the philosophy of the Enlightenment, the spirit of Romanticism and the culture of individualism were the background for shaping the therapeutic discourse. The problems of individuals that largely resulted from these transformations and changes were recognized as their own. Therapists who were focused on the interior lives of the individuals were thus part of all modern change. The main issue of my work is therefore to show the complex relationships between modernity and psychotherapy. Thus, modernity brought psychotherapy to life, psychotherapy supported modern processes, and at the same time tried to solve the problems of individuals that resulted from the same phenomena that psychotherapy was a part of. In this doctoral dissertation, I present a discussion that took place in social sciences on the role of psychotherapy in modern societies. I point out the main lines of this critical debate and its limitations. Until now, critics have focused too much on deciding whether psychotherapy is a form of oppression or emancipation. They also often ignored the dynamic changes that took place within the therapy itself. My attempt to formulate the problem is to indicate the reflexive and dialectical nature of psychotherapy. Psychotherapy incorporated information about itself and transformed theories and practice accordingly. Psychotherapists tried to exceed the limitations and mistakes of their predecessors, getting caught up in new dilemmas and problems. I try to show it in more detail in my dissertarion: explain the reflexive nature of psychotherapy, its struggle with the problem of power, the call to authenticity, the supporting individualism, but also involving its slogans in the circulation of the state, corporation and market. I also point out its role in transforming the private and public spheres, as well as the identity of individuals, families and intimate relationships. In each of these areas, one can see this ambiguity, complexity and dynamics of therapy in the modern world. The most important part of the work, however, is to show it all with concrete examples of selected case studies. The problems raised so far have been more or less analyzed in the literature. However, these problems are not shown in detailed analyzes. For my analysis, I chose case studies of five women: Anna O., Dora, Gloria, Ginny, and Chi Chi. They were the patients of the most recognized therapists of their time: Breuer (Anna O.), Freud (Dora), Perls, Rogers, Ellis (Gloria), Yalom (Ginny), McWilliams, Beck, Greenberg (Chi Chi). The choice of women's case studies is not accidental. They were the first patients of psychotherapy, and research shows that women still undertake psychotherapy, read psychological handbooks, and take antidepressants more often. At the same time, the entire 20th century, with the radicalization of modern processes and the transition from modernity to late modernity, combined the development of therapeutic discourse and a culture of individualism with the struggle for women's rights and emancipation. These studies are therefore an example, a kind of lens through which one can see the dynamic and complex relationships between psychotherapy and modernity.