Groby o orientacji północ-południe na cmentarzyskach wczesnośredniowiecznych z ziem polskich (X-XIll w.)

Celem pracy było przeanalizowanie i zinterpretowanie pochówków zorientowanych na osi północ-południe, na wybranych stanowiskach ziem polskich. Praca została oparta o wyniki wielu badań archeologicznych oraz o badania etnograficzne, a dodatkowo krytyce poddany został obowiązujący dyskurs okołofuneralny, dotyczący znaczenia tego specyficznego orientowania pochówków. Pierwszym krokiem było opisanie charakterystyki standardowego pochówku na ziemiach polskich wczesnego średniowiecza oraz jego przemian. Następnie to część opisowa, gdzie zebrano szczegółowe opisy pochówków wraz z ich wyposażeniem, datowaniem i najważniejszymi szczegółami, które mogły świadczyć o atypowości. Po tym nastąpiło przejście do fazy analitycznej i interpretacyjnej, gdzie przytoczona została rola orientacji pochówków oraz możliwe znaczenie orientowania północ-południe w etnografii. Przytoczona została charakterystyka pochówków skandynawskich, które najczęściej kojarzone są z orientowaniem na osi północ-południe. Potem zostały podane zależności między płcią oraz wiekiem, a orientacją grobów. Wykazano brak związku z płcią, jednak wyraźnie widoczny był związek wieku z tego typu orientacją, gdyż duża ilość tych grobów zawierała niemowlęta lub dzieci. W późniejszej części, podczas szczegółowej analizy poszczególnych pochówków, obalono, w większości przypadków, teorię skandynawskiego pochodzenia pochowanych tam osób i skierowano interpretacje w stronę atypowości spowodowanej zabiegami magicznymi lub karą wymiaru sprawiedliwości. Wywnioskowano z tego, że powodem tego typu pochówków była inność, śmierć dziecka bez chrztu, choroba, kara lub zwyczajna odmienność, która przez resztę społeczności była traktowana z rezerwą bądź nawet strachem.

The aim of this study was to analyze and interpret north-south oriented burials at selected sites in Polish lands. The work was based on the results of numerous archaeological studies as well as ethnographic research, and it also subjected the prevailing funerary discourse regarding the significance of this specific grave orientation to critical scrutiny. The first step involved describing the characteristics of standard burials in early medieval Poland and their transformations. This was followed by a descriptive section that compiled detailed descriptions of the burials, including their grave goods, dating, and key details that might indicate atypical features. Subsequently, the analysis and interpretation phase explored the role of grave orientation and the possible significance of north-south alignment in ethnographic contexts. The study also addressed the characteristics of Scandinavian burials, which are most often associated with north-south orientation. Then, the relationships between sex and age and grave orientation were examined. While no significant correlation with sex was found, a clear connection between age and this type of orientation emerged, as many of these graves contained infants or children. In the later part of the analysis, individual burials were examined in detail, and in most cases, the theory of Scandinavian origin for the deceased was debunked, leading the interpretation towards atypicality caused by magical practices or judicial punishment. It was concluded that such burials were likely associated with otherness, the death of an unbaptized child, illness, punishment, or simple differences that the rest of the community regarded with caution or even fear.