Źródła i znaczenia informacji w getcie warszawskim

Celem naukowym niniejszej pracy doktorskiej było udzielenie odpowiedzi na pytania o źródła informacji z zewnątrz napływających do utworzonego przez niemieckie władze okupacyjne w trakcie II wojny światowej getta warszawskiego oraz o to, jak te wiadomości rozumieli i interpretowali mieszkańcy getta. Getto warszawskie jest postrzegane przez pryzmat izolacji od świata zewnętrznego – chciałam sprawdzić, czy owo oddzielenie miało również wymiar informacyjny. Interesowało mnie, w jaki sposób do getta napływały wiadomości oraz jak były interpretowane przez mieszkających tam ludzi – te dwa pytania odpowiadają dwóm perspektywom, w których osadzona jest niniejsza praca: historycznej (źródła wiadomości) i socjologicznej (znaczenia wiadomości, procesy interpretowania, negocjowania znaczeń). Na poziomie ogólnym interesowało mnie, jakie funkcje społeczne spełniają wiadomości w sytuacjach skrajnych oraz w jaki sposób ludzie używają wiadomości przy tworzeniu obrazów możliwego rozwoju wydarzeń i określania swojego stosunku do nich. Ciekawiły mnie także mechanizmy związane z krążeniem plotek oraz fałszywych wiadomości – jaką funkcję spełniają w obiegu informacji? Przedmiotem badań były docierające do warszawskiej dzielnicy żydowskiej wiadomości odnoszące się do tego, co działo się poza murami getta: zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym, a przede wszystkim wiadomości dotyczące eksterminacji Żydów oraz przebiegu wojny. Interesowały mnie również reakcje na te informacje. Dysertacja powstała w oparciu przede wszystkim o dokumenty osobiste (dzienniki, pamiętniki, relacje), a także teksty literackie, prasę konspiracyjną i źródła powojenne. W rozdziale I omawiam stan badań nad podejmowaną w pracy tematyką oraz konteksty metodologiczne i teoretyczne, w których osadziłam badania. W rozdziale II przedstawiłam kontekst badanej sytuacji: omówiłam źródła i znaczenia wiadomości w okresie tuż przedwojennym oraz pierwszych miesiącach okupacji, przed utworzeniem getta. Pokazałam mechanizmy powstawania i rozprzestrzeniania się plotek w warunkach braku dostępu do wiarygodnych wiadomości. W rozdziale III skupiłam się na tym, w jaki sposób interpretowano w getcie wiadomości dotyczące sytuacji międzynarodowej. Pokazałam ich szczególne znaczenie dla społeczności warszawskich Żydów oraz tworzące się wokół nich postawy społeczne: „optymizm” i „pesymizm”. W rozdziale IV piszę o tym, co mieszkańcy getta warszawskiego wiedzieli na temat losu Polaków pod okupacją i jakie znaczenia przypisywali tym wiadomościom. W rozdziale V przeanalizowałam wiadomości o charakterze prywatnym: dotyczące losów przebywających poza gettem członków rodziny i bliskich. Pokazałam, jakie znaczenia miały pojawiające się w wiadomościach osobistych informacje m.in. dotyczące eksterminacji Żydów. Rozdział VI dotyczy wiedzy żydowskiej konspiracji o prześladowaniach i Zagładzie Żydów. Opisuję w nim jak działacze żydowskiego podziemia zdobywali wiadomości o Holokauście, zestawiali je ze sobą, jak je interpretowali. W rozdziale VII opisuję źródła wiedzy o Zagładzie wśród „zwykłych ludzi” i analizuję społeczne i psychologiczne mechanizmy radzenia sobie z takimi wiadomościami, a także proces ich negocjowania. W epilogu przyjrzałam się znaczeniu wiadomości – zarówno lokalnych, jak i międzynarodowych – wśród Żydów ocalałych z pierwszej akcji likiwdacyjnej getta warszawskiego, w okresie między październikiem 1942 r. a wybuchem powstania w getcie w kwietniu 1943 r. W tym czasie mieszkańcy getta wiedzieli już, że wszyscy Żydzi zostali przez Niemców skazani na śmierć. Dzięki odwołaniu się do kategorii zakorzenionych w interakcjonizmie symbolicznym w pracy udało się ukazać proces tworzenia znaczeń wiadomości o wydarzeniach poza gettem oraz ich negocjowania. Pokzazałam także napięcia między perspektywami różnych grup mieszkańców getta i to jak owe napięcia przekładały się na sposób, w jaki sposób warszawscy Żydzi rozumieli swój los, wyobrażali sobie swoją przyszłość i w co pragnęli wierzyć.

The academic objective of this thesis was to address two main questions: firstly, regarding the sources of information coming from outside to Warsaw ghetto established by German occupation authorities during World War II; secondly, how information was understood and interpreted by the inhabitants of the ghetto. Warsaw ghetto is regarded as strictly isolated from the outside world. I wanted to examine the informational aspect of this isolation. I was interested in identifying sources of news coming to the ghetto and how they were interpreted – these two questions correspond with two perspectives in which this thesis is enrooted: historical (sources of information) and sociological (meanings of information, its interpretation, and the negotiation process). On a more general level, I was interested in the social functions of news in extreme situations, and how people use news in creating possible scenarios of events and positioning themselves towards them. I also wanted to investigate mechanisms related to the circulation of rumors and fake news and find out what is their function in the flow of information. My research was focused on the subject of information related to events taking place outside ghetto walls, both on local and international level. More specifically, I was interested in the news about the extermination of Jews and about the course of the war and, moreover, in reactions to this information. This dissertation is based mainly on personal documents (diaries, memoirs, accounts), literary texts, underground press from Warsaw ghetto, and post-war sources. In the first chapter, I discuss the state of research in the subject of the thesis, as well as methodological and theoretical contexts in which my research is set. In the second chapter, I have presented the background of the analyzed historical situation: I discussed the sources and meanings of news in the period preceding the war and in the first months of occupation, before the establishment of the ghetto. I depicted mechanisms of creation and spreading of gossip in the context of a lack of access to credible information. In the third chapter, I concentrated on how ghetto inhabitants interpreted news concerning the international situation. I showed its special weight for Warsaw Jews and social attitudes towards them: “optimism” and “pessimism”. In the fourth chapter, I investigated what the ghetto inhabitants knew about the situation of Poles under the occupation and what meanings they attributed to this information. In the fifth chapter, I analyzed private news concerning the fate of family members, friends, and other relatives living outside the ghetto. I have shown the meanings of information about the extermination that was appearing in private messages. Chapter VI describes the knowledge of Jewish underground movements about persecution and the Holocaust of Jews. I analyze how Jewish underground activists acquired news about the extermination, confronted different pieces of it, and interpreted. In chapter VII on sources of knowledge about Shoah among “ordinary people”, I describe the social and psychological mechanisms of coping with such news and the process of its social negotiation. In the epilogue, I examined the meanings of information – both local and international – for Jews who survived the 1942 deportation and lived in the ghetto between October 1942 and the outbreak of the Ghetto Uprising in April 1943. At this time, ghetto inhabitants knew that all Jews were convicted to death by Germans. Thanks to reference to the categories enrooted in symbolical interactionism, it was possible to present the process of creation of meanings of information about events outside the ghetto and negotiation of this information by Warsaw Jews. I have also illustrated tensions between different groups of ghetto inhabitants and how this translated into different ways in which they understood their fate, imagined their future, and what they wanted to believe in.