Znaczenie, funkcja i konsekwencje przywracania zabytków nieistniejących. Odbudowa Pałacu Saskiego na tle odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie

Celem niniejszej pracy jest odpowiedzenie na pytania o znaczenie, funkcje i konsekwencje przywracania zabytków nieistniejących na podstawie analizy odbudowy Pałacu Saskiego porównanego z odbudową Zamku Królewskiego w Warszawie. Przywrócenie zabytku, który utracił swoją materialną formę związane jest z zabiegami konserwatorskimi takimi jak rekonstrukcja oraz odbudowa. Pomimo skrupulatnie wypracowywanych od wieku XIX doktryn konserwatorskich opierających się na nadrzędnej zasadzie „konserwować, nie rekonstruować”, rekonstrukcja stała się powszechną praktyką, na którą duże zapotrzebowanie zaobserwować można nie tylko w sytuacjach, gdy obiekt przestał istnieć na skutek katastrofy, w tym wojny. Zarówno w wieku XX jak i w wieku XXI zaobserwować można podobne przyczyny zwracania się ku rekonstrukcjom i odbudowom, które aktualne stały się także w przypadku odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie (lata 70.-80. XX wieku) oraz Pałacu Saskiego (lata 20. XXI wieku). W tym zakresie wskazać należy m.in. kwestie polityczno-ustrojowe, społeczno-kulturowe, urbanistyczno-krajobrazowe, a także zagadnienia dotyczące zachowania substancji autentycznej obiektu, adaptacji oraz wyboru formy, które w równym stopniu mogą wpłynąć na decyzję o rekonstrukcji lub odbudowie obiektu i nie pozostaną bez znaczenia dla możliwości zakwalifikowania go jako obiektu zabytkowego oraz elementu dziedzictwa kulturowego.

The aim of this paper is to answer questions about the meaning, functions and consequences of restoring non-existent monuments based on the analysis of the restoration of the Saski Palace compared to the restoration of the Royal Castle in Warsaw. Restoring a monument that has lost its material form is associated with conservation procedures such as reconstruction and restoration. Despite the meticulously developed conservation doctrines since the 19th century based on the overarching principle of conserve, do not reconstruct, reconstruction has become a common practice, for which a great demand can be observed not only in situations when the object ceased to exist as a result of a catastrophe, including war. Both in the 20th and 21st centuries, similar reasons for turning to reconstruction and restoration can be observed, which also became relevant in the case of the restoration of the Royal Castle in Warsaw (1970s-1980s) and the Saski Palace (1920s). In this respect, it is necessary to indicate, among others: political and systemic, socio-cultural, urban and landscape issues, as well as issues related to the preservation of the authentic substance of the object, adaptation and choice of form, which may equally influence the decision to reconstruct or restore the object and will not be without significance for the possibility of classifying it as a historic object and an element of cultural heritage.