Wykonawcza jurysdykcja karna w stosunku do personelu wojsk sojuszniczych w świetle Umowy między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącej statusu ich sił zbrojnych z 1951 r.

Praca doktorska podejmuje problematykę konkurencyjnej jurysdykcji karnej organów państw NATO: przyjmującego i wysyłającego wojska, w stosunku do żołnierzy tego drugiego państwa. Oś rozważań zawartych w niniejszej pracy stanowią postanowienia dotyczące jurysdykcji karnej określone w umowie między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotyczącej statusu ich sił zbrojnych, sporządzonej w Londynie 19 czerwca 1951 r. (NATO SOFA). Głównym obszarem dociekań pracy jest etap postępowania przygotowawczego. Powyższe zagadnienia jurysdykcji karnej nabrały w naszym kraju znaczenia, w związku ze wzrostem liczebności wojsk NATO na terytorium RP. Podążył za tym nieunikniony wzrost liczby odnotowywanych zachowań wypełniających znamiona czynów zabronionych. Analiza sytuacji związanej z udziałem żołnierzy i pracowników wojsk sojuszniczych w incydentach kryminalnych ujawniła szereg problemów interpretacyjnych, dotyczących zarówno zakresu znaczeniowego pojęć występujących w NATO SOFA, jak i właściwego sposobu przełożenia postanowień tej umowy na konkretne działania organów ścigania, w reakcji na różnego typu czyny karalne popełniane w związku albo bez związku z wykonywaniem obowiązków służbowych. Wątpliwości dotyczące zakresu jurysdykcji obu państw wynikają m.in. ze znacznego poziomu ogólności postanowień porozumienia londyńskiego oraz nieostrego charakteru użytych w umowie terminów. W dążeniu do rozwiązania powyższych problemów interpretacyjnych opracowano kwestionariusz skierowany do wojskowych organów ścigania państw NATO, dotyczący zagadnień jurysdykcji karnej w stosunku do personelu wojsk sojuszniczych. Zasadniczym celem badania, którego przebieg i wyniki zaprezentowano w niniejszej pracy, było określenie progu stosowalności postanowień art. VII NATO SOFA, wspólnego lub odmiennego, w praktyce organów poszczególnych państw NATO. „Próg stosowalności” należy rozumieć jako odpowiednią ilość (i rodzaj) informacji niezbędną (a zarazem wystarczającą) – w świetle obowiązujących umów międzynarodowych i krajowej procedury karnej – do stwierdzenia przez właściwy organ państwa przyjmującego zaistnienia obowiązku ustąpienia organom państwa wysyłającego pierwszeństwa w sprawowaniu jurysdykcji karnej. Próg ten, w ujęciu praktycznym, wyznacza etap postępowania organów państwa przyjmującego, na którym powinno nastąpić przekazanie materiałów postępowania karnego właściwym organom państwa wysyłającego. 2 Opracowanie efektywnego narzędzia badawczego wymagało wykorzystania metod komparatystyki prawniczej. Równie istotnym obszarem dociekań niniejszej pracy, w którym analizowano zagadnienia jurysdykcji karnej organów państw przyjmującego i wysyłającego, pozostaje również perspektywa dogmatyczno-prawna. W rozdziale pierwszym pracy przedstawiono strukturę przestępczości członków personelu wojsk sojuszniczych na terytorium RP, kluczowe pojęcia NATO SOFA, w oparciu o które w art. VII umowy określona jest jurysdykcja nad personelem sił zbrojnych państwa wysyłającego, rys historyczny dotyczący kształtowania się obecnego modelu jurysdykcji konkurencyjnej, jak również pozaprawne uwarunkowania interpretacji i stosowania postanowień art. VII porozumienia londyńskiego. W rozdziale drugim zaprezentowano poszczególne aspekty jurysdykcji karnej, w tym zwłaszcza konkurencyjnej jurysdykcji wykonawczej, nad członkami personelu sił zbrojnych państwa wysyłającego na terytorium państwa przyjmującego, określone w aktach prawa międzynarodowego oraz w aktach prawa państwa przyjmującego na przykładzie Rzeczypospolitej Polskiej. Dokonano przeglądu kluczowych tez zawartych w literaturze przedmiotu. W rozdziale trzecim przedstawiono dopuszczalny, w świetle norm prawa międzynarodowego i krajowego, oraz uzasadniony ekonomiką procesową zakres realizacji jurysdykcji wykonawczej przez organy ścigania państwa przyjmującego i państwa wysyłającego, w wypadku podejrzenia popełnienia czynu zabronionego przez członka personelu sił zbrojnych państwa wysyłającego. Rozważono również różne możliwe okoliczności popełnienia czynów zabronionych, istotne dla wyznaczania progu stosowalności postanowień art. VII NATO SOFA. Omówione ponadto kwestie dopuszczalnej i uzasadnionej skali działalności wojskowych organów państwa wysyłającego o charakterze policyjnym na terytorium państwa przyjmującego, jak również zasady współpracy z organami państwa przyjmującego. W rozdziale czwartym przedstawiono genezę, metodologię i zakres tematyczny kwestionariusza skierowanego do organów ścigania państw NATO. Następnie zaprezentowano przebieg badania i uzyskane odpowiedzi na pytania poszczególnych sekcji kwestionariusza. Pytania te dotyczyły w szczególności praktycznej interpretacji postanowień NATO SOFA, określających jurysdykcję karną na etapie postępowania przygotowawczego, jak również zakresów działania organów ścigania państw przyjmującego i wysyłającego. Na szczególną uwagę zasługują odpowiedzi na pytania sekcji trzeciej kwestionariusza, koncentrujące się na zagadnieniu progu stosowalności postanowień art. VII NATO SOFA 3 w praktyce organów poszczególnych państw. W rozdziale tym przedstawiono również wyniki analizy uzyskanych odpowiedzi, a także wnioski dotyczące możliwości wykorzystania wyników badania. Otrzymane od respondentów odpowiedzi, zgodnie z założeniami projektu, poszerzyły wiedzę na temat procedur państw NATO, a także ich możliwych oczekiwań wobec organów sojusznika w toku prowadzenia postępowań karnych dotyczących czynów objętych jurysdykcją konkurencyjną. Ich analiza porównawcza prowadzi do ciekawych wniosków dotyczących różnorodnego umiejscowienia progu stosowalności postanowień art. VII NATO SOFA. Na podstawie analizy otrzymanych odpowiedzi należy podkreślić podobieństwo procedur respondentów w wielu aspektach reakcji prawnokarnej na czyny zabronione żołnierzy państwa wysyłającego. Zbieżność powyższa jest oczywiście implikowana ograniczoną swobodą interpretacji postanowień art. VII NATO SOFA, które wiążą wszystkich respondentów, jak również obiektywnym dyktatem ekonomiki procesowej. Należy jednak równocześnie zauważyć, że istnieją istotne różnice między respondentami, w szczególności dotyczące dopuszczalnego w praktyce zakresu czynności prowadzonych przez organy państwa wysyłającego na terytorium państwa przyjmującego. W rozdziale piątym przedstawiono propozycję elastycznego algorytmu postępowania organów ścigania państw NATO. Algorytm ten uwzględnia stanowiska zaprezentowane w odpowiedziach na pytania kwestionariusza i wychodzi naprzeciw praktycznym potrzebom organów ścigania. Proponowane w nim warianty działania mieszczą się w zakresie dopuszczalnym przez postanowienia art. VII NATO SOFA, jak również zapewniają efektywną realizację celów postępowania karnego. Należy podkreślić, iż zachodzi potrzeba prowadzenia dalszych badań dotyczących zagadnień jurysdykcji karnej w stosunku do członków personelu sił zbrojnych państw wysyłających, poszerzonych o stanowiska możliwie największej liczby państw. Następstwem takich badań może być dalszy rozwój uniwersalnych algorytmów postępowania sojuszniczych organów w reakcji na czyny zabronione. Pogłębianie znajomości procedur i praktyki jurysdykcyjnej partnerów w NATO jest niezbędne dla podnoszenia standardów współpracy organów państwa wysyłającego i przyjmującego oraz efektywnego szkolenia personelu przed przystąpieniem do realizacji zadań służbowych na terytorium państwa sojuszniczego. Tego rodzaju projekty mogą również stymulować proces ujednolicania podejścia interpretacyjnego do artykułu VII NATO SOFA „starych” i „nowych” państw NATO.

ABSTRACT The dissertation describes the issues of the competitive criminal jurisdiction of NATO states: receiving and sending troops, in relation to the soldiers of the latter state. The study focuses on the provisions concerning criminal jurisdiction set out in the Agreement between the Parties to the North Atlantic Treaty Regarding the Status of Their Forces, signed in London June 19, 1951 (NATO SOFA). The main area of interest is the preparatory stage of criminal procedure. The analysis of criminal incidents with an involvement of soldiers and employees of allied forces revealed a number of interpretation problems, concerning both the meaning of the terms used in NATO SOFA, and the proper way of applying its provisions to specific tasks of law enforcement agencies, in reaction to various types of criminal offenses. Doubts regarding the scope of the jurisdiction result, among others, from the general nature of the provisions of NATO SOFA and the vague terminology used in the agreement. In order to solve the above-mentioned interpretation problems, a questionnaire concerning the issues of criminal jurisdiction was developed. The respondents to the questionnaire were representatives of the military law enforcement agencies of NATO countries. The main objective of the study was to determine the threshold of applicability of the provisions of Article VII of NATO SOFA (common or different) for authorities of NATO states. "Threshold of applicability" should be understood as an appropriate amount (and type) of information necessary (and sufficient) – in the light of the provisions of international agreements and national criminal procedures – for the competent authority of the receiving state to recognize its obligation to transfer the files of criminal proceedings to the competent authorities of the sending state. The development of an effective research tool required the use of comparative methods. However, an equally important method of research presented in this work, is also a dogmatic perspective. The first chapter of the dissertation presents the key concepts of the NATO SOFA, the historical outline of evolution of the current model of competitive jurisdiction, as well as non-legal factors important for the interpretation and application of the provisions of Article VII. The second chapter presents various aspects of criminal jurisdiction on the territory of a receiving state in the light of the main theses presented in the doctrine. Chapter three presents the admissible and justified scale of activities of military police of a sending state in the territory of a receiving state, as well as the principles of cooperation with receiving state's authorities. Chapter four presents the genesis, methodology and thematic scope of the questionnaire addressed to law enforcement agencies of NATO countries. Then, the course of the study and the responses to the questionnaire were presented. Its questions concerned in particular the practical interpretation of the provisions of NATO SOFA, criminal jurisdiction at the pre-trial stage, as well as the scope of activities of law enforcement agencies of the host and sending states. This chapter also presents the results of the analysis of the responses obtained, as well as conclusions regarding the possibility of using the research results. The responses received broadened the knowledge about the procedures of NATO countries. Their comparative analysis leads to interesting conclusions regarding the various location of the threshold of applicability of the provisions of Article VII of NATO SOFA. On the basis of the analysis of the received responses, it should be emphasized that the respondents' procedures are similar in many aspects. However, it should also be noted that there are significant differences between the respondents, in particular concerning acceptable scope of activities carried out by the authorities of a sending state in the territory of a receiving state. Chapter five presents a proposal for a flexible algorithm for law enforcement agencies of NATO states. This algorithm takes into account the responses to the questionnaire and meets the practical needs of law enforcement agencies, as well as ensures the effective implementation of the objectives of criminal proceedings. It should be emphasized that there is a need to conduct further research on the issues of NATO SOFA criminal jurisdiction, extended to as many states as possible. The benefits of such research may be the further development of universal algorithms for the conduct of allied authorities in response to prohibited acts. Increasing the knowledge of procedures and the jurisdictional practice of NATO partners is necessary to raise the standards of cooperation between the authorities of sending and receiving states and to effectively prepare personnel before starting the performance of official tasks on the territory of an allied state. Such research may also stimulate the process of unifying the interpretative approach to Article VII of NATO SOFA of "old" and "new" NATO countries.