Uwe Timm – literacki świadek historii

Moja dysertacja poświęcona jest twórczości Uwe Timma, współczesnego pisarza niemieckiego. Pierwszą książką tego autora, z jaką się zetknęłam, była powieść Am Beispiel meines Bruders. Tematyka i sposób narracji zaintrygowały mnie i skłoniły do sięgnięcia po inne książki tego autora. Celem niniejszej dysertacji była próba przybliżenia dorobku literackiego Uwe Timma, jako literatury traktującej o życiu w trudnej rzeczywistości determinowanej wydarzeniami historycznymi. Starałam się udowodnić tezę, że życie bohaterów Uwe Timma determinowane jest przez wydarzenia historyczne. Moim zamiarem było ukazanie małych historii fikcyjnych bohaterów na tle toczącej się historii, która wyznacza ich drogi życiowe i warunkuje ich wybory. Uwe Timm urodził się 30 marca 1940 roku w Hamburgu. Był synem kuśnierza. Po ukończeniu szkoły uczył się na kuśnierza i przejął mocno zadłużony interes niedawno zmarłego ojca. Uczęszczał do szkoły średniej w Brunszwiku, gdzie poznał swojego najlepszego przyjaciela Bennona Ohnesorga. Jego pierwsze wiersze ukazały się we wspólnie z Ohnesorgiem wydanym czasopiśmie teils-teil, które jednak doczekało się tylko jednego numeru. Po ukończeniu szkoły średniej Timm zdecydował się podjąć studia. W Monachium studiował germanistykę i filozofię. Studia kontynuował w Paryżu. Doktoryzował się pracą na temat Problemu absurdu u Alberta Camusa. Przez kilka lat był politycznie aktywny w Socjalistycznym Niemieckim Związku Studentów. Wstąpił nawet do Niemieckiej Partii Komunistycznej. Ideały wyznawane przez członków partii nie zaspokajały jednak jego oczekiwań. Wykładał poezję na uniwersytecie w Paderbornie. Jest członkiem Niemieckiej Akademii Języka i Poezji, międzynarodowego stowarzyszenia pisarzy Republiki Federalnej Niemiec i Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie. Uwe Timm debiutował w latach 70-tych książką Heißer Sommer, która określana jest mianem świadectwa studenckiej rewolty z roku 1968. Dużą uwagę przyciągnął także powieścią postkolonialno-historyczną Morenga. Sukcesy odnosił w latach 90tych dzięki swojej noweli Die Entdeckung der Currywurst, która została przetłumaczona na blisko 20 języków. Została też zekranizowana w 2008 roku. Ogromny sukces odniosła powieść Rot, w której Timm opisał nadzieje i życzenia ruchu studentów. Opowiadał o ich tajemnicach oraz o utopiach i zbrodniach w historii niemieckiej. W 2003 roku ukazało się opowiadanie Am Beispiel meines Bruders, które wywołało ogólną dyskusję na temat Narodowego Socjalizmu i niemieckiej kultury pamięci. Nie bez echa przeszło także opowiadanie z 2005 roku Der Freund und der Fremde, w której Uwe Timm opisał historię przyjaźni z tragicznie zmarłym w czasie ruchów studenckich Bennonem Ohnesorgiem. Twórczość Uwe Timma zawęziłam do następujących wydarzeń historycznych: II wojny światowej i rewolty studentów oraz działań ruchu ’68. Materiał empiryczny pracy stanowiły więc wybrane utwory o charakterze autobiograficznym, które ukazały się w latach 2001 – 2012 i prezentowały problemy z wybranego przeze mnie zakresu badań. Łącznie poddałam analizie pięć utworów: powieści, opowiadań i noweli. Pierwszą część dysertacji poświęciłam na zdefiniowanie najważniejszych występujących w niej pojęć. Wyjaśniłam zarówno terminy literackie, jak i historyczne. Wyjaśniłam pojęcia powieści, opowiadania i noweli, starając się uwzględnić w analizie zakres, w jakim występują one w mojej pracy. Realizując te cele posłużyłam się polsko- i niemieckojęzycznymi słownikami, leksykonami i encyklopediami. Wykorzystałam także pozycje stricte literaturoznawcze. Wyjaśniając terminy i zagadnienia historyczne nakreśliłam sytuację historyczną w Niemczech. W centrum swoich rozważań postawiłam nacjonalizm niemiecki, służby Wehrmachtu i Waffen-SS. Przedstawiłam także rozwijający się po wojnie ruch studencki. Przeanalizowałam wydarzenia historyczne i ich wpływ na życie społeczeństwa oraz fikcyjnych jednostek. Następnie przeszłam do interpretacji obrazu historii ukazanego w twórczości Uwe Timma. Starałam się udowodnić, że omówione w części metodologicznej zagadnienia są motywem przewodnim omawianych powieści. W części analitycznej pracy zajmowałam się wybranymi przeze mnie zagadnieniami. W dwóch rozdziałach pogrupowałam tematycznie zagadnienia występujące w wybranych utworach Uwe Timma. Pierwszy rozdział (1.) zawiera analizę powieści Am Beispiel meines Bruders, autobiograficznego projektu traktującego o świadectwie wojny w literaturze Timma. Analizując książkę podzieliłam rozdział na trzy kolejne podrozdziały. Pierwszy podrozdział (1.1.) zawiera interpretację przedstawionych w powieści historii życiowych głównych bohaterów (1.1.1. – 1.1.5.). Kolejna część poświęcona jest analizie zbrodni nazistowskich ukazanych oczami pisarza (1.2.). Ostatnia część tego podrozdziału (1.3.) stanowi podsumowanie. Drugi rozdział części analitycznej (2.) zawiera analizę utworów, które traktują o ruchach studenckich i są swoistym przykładem rozrachunku Timma z przeszłością. Rozdział podzieliłam z kolei na 5 podrozdziałów. (2.1. – 2.5.). Pierwszy z podrozdziałów (2.1.) poświeciłam interpretacji powieści Heißer Sommer. W kolejnych siedmiu częściach (2.1.1. – 2.1.7.) zawarłam analizę wątków utworu. Kolejny podrozdział (2.2.) składający się z sześciu części (2.2.1. – 2.2.6.) poświęciłam powieści Rot. Następny podrozdział (2.3.) zaplanowałam tak, by składając się z pięciu części (2.3.1. – 2.3.5) dał obraz problematyki przedstawionej w opowiadaniu Der Freund und der Fremde. Ostatni podrozdział swojej analizy (2.4.) poświęciłam interpretacji noweli Freitisch, która kończy rozważania autora na temat roli historii w życiu człowieka. W rozdziale trzecim (III.) podsumowałam część analityczną i zamieściłam wnioski, a w czwartym (IV.) bibliografię. Ostatni rozdział pracy stanowi aneks (V.), w którym zamieściłam autograf Uwe Timma złożony w polskim wydaniu książki Am Beispiel meines Bruders. Podrozdział ten zawiera także wywiad, który przeprowadziłam z Uwe Timmem podczas 53. Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie oraz tabelaryczną biografię pisarza. Analiza moich badań pozwoliła mi wyciągnąć następujące wnioski: 1. Przeszłość jest nierozłącznym elementem dorosłości. Wychowanie w określonym środowisku ma istotny wpływ na decyzje, które podejmujemy w przyszłości. 2. Tożsamość bohatera kształtują rodzina, dzieciństwo i historia, w której przyszło mu żyć. 3. Istnieje wzajemna zależność pomiędzy postawami rodziców i decyzjami podejmowanymi przez dzieci. 4. Połączone ze sobą obrazy z historii społeczeństwa tworzą czytelny fragment historii a zarazem klarowny ogólny obraz działania organizacji studenckich. 5. Charakterystyczne dla Uwe Timma jest to, że nie czyni on ani z ojca i matki, ani też ze społeczeństwa ofiar. 6. Opisując wydarzenia historyczne nie należy ich oceniać i ubarwiać. Historia została już pogrzebana. Nie można jej już rozjaśnić, lecz tylko próbować ciągle odkrywać ją na nowo. 7. Otaczająca jednostkę historia potrafi ją zainteresować, wciągnąć i wytyczyć jej drogę. Życie człowieka determinowane jest przez wydarzenia historyczne. 8. Uwe Timm przedstawia rzeczywistość determinowaną przez historię. Zachęca do refleksji nad opisanymi wydarzeniami historycznymi a ich ocenę pozostawia czytelnikowi.