W kuchni i przy stole. Próba rekonstrukcji XIX-wiecznego asortymentu naczyń ceramicznych z posesji przy ul. Sobieskiego 6 w Pucku

Praca ma na celu charakterystykę naczyń ceramicznych używanych w gospodarstwie domowym w Pucku w XIX wieku wraz z podziałem na miejsca użytkowania w domostwie, tj. jadalnię oraz kuchnię. Analizowany zbiór został wydobyty z dziewiętnastowiecznej latryny odkrytej na jednej z działek mieszczańskich w Pucku. Przyjęto wiarygodne założenie, że w znakomitej większości był on używany w jednym gospodarstwie domowym. W pracy podjęto analizę makroskopową zbioru, określono przynależność gatunkową oraz typologiczną naczyń, podjęto rekonstrukcję minimalnej liczby naczyń, a w dalszej kolejności podjęto próbę odtworzenia ich funkcji. Jako bazę do analiz posłużyły cechy charakterystyczne każdego naczynia, zarejestrowane w kwestionariuszu cech morfologiczno-technologicznych. Zważywszy na wysoki stopień rozdrobnienia naczyń oraz niską wyklejalność form, w wielu przypadkach jednostka, to znaczy jedno naczynie, została określona za pomocą pojedynczych, dość niewielkich fragmentów. W rezultacie z liczącego w sumie 1062 fragmentów zbioru określono formę jedynie dla 676 fragmentów, z których zrekonstruowano zbiór minimalnej liczny naczyń liczący 245 sztuk. W badanym zbiorze obecny był różnorodny wachlarz gatunków ceramicznych, znalazły się w nim między innymi: ceramika ceglasta polewana i niepolewana, pseudo-majolika, fajans pomorski, a także gatunki luksusowe: fajans właściwy, delikatny, kamionka oraz porcelana. Analizy zbioru wykazały ogromną popularność naczyń z lokalnie produkowanego fajansu pomorskiego, który używany był nie tylko jako zastawa stołowa, a także zdobił wnętrzna domostw. Uwagę przykuwa również obecność tzw. ceramiki luksusowej, czyli porcelany, fajansu właściwego oraz delikatnego, dzięki którym można wnioskować zarówno o zamożności właścicieli, jak i wartości sentymentalnej tych przedmiotów. Jednym z głównych i wysuwających się na pierwszy plan wniosków jest oddzielenie kuchni od jadalni, wyraźnie uwidaczniające się w zróżnicowaniu gatunkowym używanych w tych dwóch częściach domu naczyń. W jadalni używano głównie fajansów pomorskich o zróżnicowanych formach, uzupełnionych nieliczną ceramiką luksusową, podczas gdy w kuchni królowały dość tradycyjne naczynia ceglaste polewane o prostych formach garnków i dużych rozmiarów mis. W omawianym okresie w kuchni wprowadzone zostały do użytku także garnki metalowe, które stopniowo wypierały garnki ceramiczne. Naczynia metalowe nadawały się bowiem do użytkowania na nowym rodzaju kuchni – kuchni z blachą żelazną, ceramiczne zaś pękały na rozgrzanej blasze i tym samym z czasem, w miarę rosnącej popularności nowego rodzaju kuchni, utraciły pierwotne zastosowanie. Ceramiczne naczynia o formie garnków pozostały w użyciu, jednak ich przeznaczenie uległo zawężeniu do m.in. kiszenia, marynowania czy przechowywania żywności. Powyższe wnioski wskazują, że nawet stosunkowo niewielkie zbiory zabytków stanowić mogą bardzo ciekawą podstawę do badań oraz być interesującym i reprezentatywnym źródłem informacji na temat życia codziennego mieszkańców miast ery przedindustrialnej. Praca ta jest jednym z nielicznych, jak do tej pory, opracowań skupiających się na analizie naczyń ceramicznych z XIX wieku pochodzących z wykopalisk archeologicznych.

The work aims to characterize the ceramic vessels used in a household in Puck during the 19th century, with a spatial classification. The analysed assemblage was excavated from a 19th-century latrine discovered on one of the burgher plots in Puck. A hypothesis was made that the vast majority of the vessels belonged to a single household. The thesis undertakes a macroscopic analysis of the assemblage, determines the typological characteristics of the vessels, reconstructs the minimum number of vessels, and attempts to infer their functions. The characteristics of each vessel, recorded in the inventory, served as the basis for these analyses. Given the high degree of fragmentation of the vessels and the low preservation of their forms, in many cases, a single vessel was identified from only small fragments. As a result, out of a total of 1,062 sherds the form could be determined for only 676, from which a set of a minimum of 245 vessels was reconstructed. A diverse range of ceramic types was present in the surveyed collection, including glazed and unglazed brick-fired pottery, pseudo-maiolica, Pomeranian faience, as well as luxury pottery types such as faience, fine faiance, and porcelain. Analyses of the collection revealed the widespread use of vessels made from locally produced Pomeranian faience, which were not only used as tableware but also a decoration of home interiors. Attention was also drawn to the presence of so-called luxury pottery, such as porcelain, faience, and fine faience, which may suggest both the wealth of the owners and the sentimental value of these objects. One of the main conclusions, and one that stands out, is the clear separation between the kitchen and the dining room, as evidenced by the different types of pottery used in these two parts of the house. The dining room mainly featured Pomeranian faience in various forms, supplemented by a few luxury ceramics, while the kitchen was dominated by more traditional brick-fired vessels with simple pot shapes and large bowls. During this period, metal pots were also introduced into the kitchen and gradually displaced ceramic ones. The metal pots were suitable for the new type of stove, the cast iron cooker, while ceramic pots cracked when heated on it, losing their original function as the new type of cooker became more popular. Ceramic pots remained in use but were increasingly limited to specific functions, such as pickling, marinating, or storing food. The results indicate that even relatively small collections of artifacts can provide a valuable basis for research and serve as an interesting and representative source of information about the everyday life of the inhabitants of pre-industrial cities. This study is one of the few to date that focuses on the analysis of 19th-century ceramic vessels from archaeological excavations.