Status ruchomych dóbr kultury na Ziemiach Odzyskanych w prawie międzynarodowym i prawie krajowym

Bezsprzecznym jest, że dobra kultury posiadają specjalny status ochrony w prawie międzynarodowym publicznym. Regulamin załączony do IV Konwencji haskiej dotyczącej praw i zwyczajów wojny lądowej z 1907 r. stanowi, że własność gmin, instytucji kościelnych, dobroczynnych i naukowych, chociażby należących do państwa, będzie traktowana jako własność prywatna. Wszelkie zajęcie, zniszczenie lub rozmyślna profanacja instytucji tego rodzaju, pomników historycznych, dzieł sztuki i nauki, są zabronione i winny być karane. Tuż po zakończeniu II wojny światowej, państwa Europy przystąpiły do likwidacji skutków z nią związanych. Jednym z głównych celów było wówczas zabezpieczenie ocalałych dóbr kultury. Należy podkreślić, że Polska była jedną z głównych ofiar niemieckiego okupanta. Podczas trwania II wojny światowej, państwo polskie utraciło około 500.000 ruchomych dóbr kultury. Jest to jedynie szacunkowa liczba, ponieważ Niemcy zniszczyli blisko 90% archiwów oraz prywatnych dokumentów – tylko w samej Warszawie. W konsekwencji, strona polska była nie tylko uprawniona, lecz także zobowiązana do przejęcia ruchomych dóbr kultury na podstawie przepisów umowy poczdamskiej. W niniejszej rozprawie doktorskiej przeprowadzono analizę statusu prawnego ruchomych dóbr kultury na Ziemiach Odzyskanych, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów prawa międzynarodowego oraz prawa krajowego. Pierwszy rozdział pracy stanowi wprowadzenie do analizowanej tematyki. Opisuje on przedwojenny status prawny oraz proweniencję poszczególnych ruchomych dóbr kultury znajdujących się w granicach państwa polskiego. Powyższe rozróżnienie stwarza podstawy do dalszych badań nad kwestią własności wspomnianych dóbr. W rozdziale drugim rozprawy przeprowadzono analizę krajowego ustawodawstwa oraz orzecznictwa, będącego podstawą do zabezpieczenia, a następnie przejęcia ruchomych dóbr kultury, stanowiących mienie opuszczone oraz poniemieckie. Rozdział trzeci pracy stanowi ocenę międzynarodowego uznania statusu ruchomych dóbr kultury na Ziemiach Odzyskanych. W tym celu, analizie poddano praktykę poszczególnych państw, osób prywatnych, domów aukcyjnych, jak i organizacji międzynarodowych – w zakresie restytucji dóbr kultury. W wyniku przeprowadzonych w niniejszej rozprawie badań możliwe było wysunięcie wniosków, a także udzielenie odpowiedzi na poszczególne pytania, w tym m.in. komu przysługuje tytuł prawny do ruchomych dóbr kultury zastanych na Ziemiach Odzyskanych. W zakończeniu niniejszej rozprawy przedstawiono wnioski ogólne wynikające z przeprowadzonej analizy.

Undoubtedly, cultural properties have a special status of protection under public international law. The Annex to the IV Hague Convention respecting the Laws and Customs of War on Land (1907) provides that the property of municipalities, that of institutions dedicated to religion, charity and education, the arts and sciences, even when State property, shall be treated as private property. All seizure of, destruction or wilful damage done to institutions of this character, historic monuments, works of art and science is forbidden, and should be made the subject of legal proceedings. Shortly after the Second World War, European countries began to proceed toward the elimination of the effects of war in relation to cultural goods. One of the main purposes was to secure cultural properties. It should be noted that Poland was the main victim of the German invaders. During the war, Poland lost approximately 500.000 movable cultural properties. This is an estimated number, because Germans destroyed almost 90% of the Polish archives and private documents (in Warsaw alone). Thus, Poland was not only entitled but also obliged to take over the cultural properties from the Regained Territories, on the basis of the provisions of the Potsdam Agreement. This doctoral dissertation analyses the legal status of movable cultural properties held on the Regained Territories in light of public international law and national law. The first chapter of the doctoral thesis consists of an introduction to the analysed subject. It describes the pre-war position and affiliation of movable cultural properties within the Polish borders. The above-mentioned distinction forms the basis for further research and enables to answer the question of the ownership of these monuments. The second chapter of the dissertation consists of an analysis of both - the national legislation and case-law - which determines the process of securing and then taking over the abandoned and post-German movable cultural properties. The third chapter of the doctoral thesis is an assessment of the post-war recognition of the status of movable cultural properties held on the Regained Territories. For this purpose, the practice of individual countries and private individuals in the field of restitution, practice of auction houses and international organizations, is analysed. The results of the research and analysis described in the present doctoral dissertation enable one to draw individual conclusions, in addition to providing answers to questions such as who has legal title to movable cultural properties held on the Regained Territories. At the end of this dissertation general conclusions are presented.