Uniwersytety w cieniu kryzysu. Radykalizacja polityczna studentów Uniwersytetów Warszawskiego i Wiedeńskiego w okresie międzywojennym

Celem rozprawy jest analiza porównawcza prawicowej radykalizacji studentów Uniwersytetu Wiedeńskiego i Uniwersytetu Warszawskiego w okresie międzywojennym. Proces ten analizowany jest przez pryzmat przemian politycznych, jakie zachodziły w organizacjach samopomocowych: Bratniej Pomocy i Deutsche Studentenschaft, oraz brutalizacji życia politycznego w okresie 1918–1933 w przypadku wiedeńskim i 1928–1939 w przypadku warszawskim. Zadaję pytania o to, jak przebiegał proces skrajnie prawicowej radykalizacji oraz jakie postulaty i roszczenia do zbiorowej tożsamości wysuwała młodzież akademicka. Analizuje, jak odbywała się mobilizacja do politycznych wystąpień i do przemocy oraz odkrywam mechanizmy społeczne i psychologiczne, które za nią stały. Dowodzę, że organizacje samopomocowe stanowiły system odniesienia dla szerokich rzesz studentów. Ich działania przybierały formę samoorganizacji młodego pokolenia polskiej inteligencji i austriackiej klasy średniej, mającą na celu ukształtowanie wspólnoty narodowej w oparciu o kategorie etnicznego nacjonalizmu. Dokonująca się w ich obrębie narodowa radykalizacja była swoistą odpowiedzią na powstanie państwa narodowego i kryzys polityczny, w jakim to państwo się znalazło. Niezdolność starszego pokolenia do zmierzenia się z kluczowymi wyzwaniami swojego czasu oraz specyficzna rola studentów w obu społeczeństwach dawały im pole do działania. Przemoc natomiast zgodnie z duchem politycznego radykalizmu i „europejskiej wojny domowej” była zarówno dopuszczalnym narzędziem walki politycznej, jak i formą samozwańczej pomocy niesionej zagrożonej wspólnocie. Podążając za myślą Shmuela N. Eisenstadta, praca pokazuje, że młodzież stanowi kategorię wiążącą, pośredniczącą pomiędzy mikro- a makrostrukturą społeczeństwa i zależnie od bieżących uwarunkowań może pełnić w nim funkcję dezintegrującą lub integrującą. W państwach podlegającym ustrojowym i tożsamościowym, jak powstała dopiero, co Polska, lub postimperialna Austria, w których relacje obywatelskie i struktury społeczne dopiero krzepły lub się przebudowywały, ta rola studenckiej młodzieży, także w formowaniu się nowych elit była szczególnie istotna. Mechanizmy ich reprodukcji i kreacji konstytuowały tworzące się państwo i miały siłę integrowania lub wykluczenia całych grup obywateli, co dobrze widać w porównawczym zestawieniu dwóch środkowoeuropejskich uniwersytetów.

The aim of the dissertation is a comparative analysis of the right-wing radicalisation of students at the University of Vienna and the University of Warsaw in the interwar period. The process is analysed through the prism of the political changes that took place in the mutual aid organisations: Bratnia Pomoc and Deutsche Studentenschaft, and the brutalisation of political life in the period 1918-1933 in the Vienna case and 1928-1939 in the Warsaw case. I ask questions how the process of far-right radicalisation took place and what demands and claims to collective identity were put forward by the academic youth. I examine the mobilisation to political action and violence, and discover the social and psychological mechanisms that stood behind it. I argue that mutual aid organisations have been a system of reference for Polish and Austrian-German students. Their activities was a kind of self-organization of the Polish intelligentsia and the Austrian middle class, aiming at the creation of a national community based on the categories of ethnic nationalism. The political radicalism was a specific response to the emergence of a nation-state and a crisis of liberal democracy. The inability of the older generation to face up to the key challenges of their time gave students a room for action. Violence, as a acceptable tool in the time of the ‘European civil war’, was a form of self-proclaimed aid to a ‘threatened’ community. Following the thought of Shmuel N. Eisenstadt, I show that youth is a binding category, an mediating between the micro- and macro-structure of society and, depending on the current conditions, may play a disintegrating or integrating role in its structure. In countries undergoing transformation, such as newly formed Poland or post-imperial Austria, civic relations and social structures were just solidifying or rebuilding and a role of studenta as future elites was particularly significant. The mechanisms of their reproduction and creation constitute new states and have the power to integrate or exclude whole groups of citizens, which is clearly seen in the comparison of two Central European student millieus.