Karolina Sayn-Wittgenstein: estetyka – teologia – eklezjologia

Rozprawa poświęcona jest francuskojęzycznej twórczości Karoliny Sayn-Wittgenstein. Praca podzielona jest na dwie części – pierwsza poświęcona jest omówieniu życia i najważniejszych kierunków twórczości tej pisarki, a druga zawiera przetłumaczone na język polski fragmenty jej dzieł, opatrzone aparatem krytycznym (La chapelle sixtine, La vie chrétienne au milieu du monde et en notre siècle, Causes intérieures de la faiblesse extérieure de l'Église). Pierwszym punktem pracy jest odtworzenie biografii autorki ze szczególnym uwzględnieniem romantycznego charakteru jej historii oraz naukowego rozwoju, któremu księżna poświęciła całe życie. Została omówiona również pierwsza polska recepcja tych dzieł. Kolejny rozdział jest poświęcony estetyce w ujęciu tej autorki. Jej utwór poświęcony Kaplicy Sykstyńskiej został zestawiony z innymi romantycznymi tekstami dotyczącymi Michała Anioła. Zostało udowodnione, że księżna wpisywała się swoim tekstem w romantyczną dyskusję na temat malarstwa i literatury. Karolina Sayn-Wittgenstein przedstawiła Michała Anioła jako ideał artysty-geniusza, przerażającego wielkością swoich dzieł, wyróżniającego się głębią metafizycznych odkryć i subiektywnością sztuki. Uważała, że estetycznym jest to, co niesie ze sobą wielkość idei. Kolejny rozdział dotyczy teologii w twórczości księżnej – stworzyła praktyczny poradnik życia duchowego, ale pod tą prostą formą księżna odpowiedziała w nim na pytania dotyczące relacji między Bogiem a człowiekiem z okresu romantyzmu. W celu ich ukazania jej tekst został zestawiony z dramatami romantycznymi. Porównanie to wykazało, że księżna osadziła swoje rozważania w kontekście problemu „Ja” romantycznego, istnienia osobowego Boga oraz znaczenia indywidualnej jednostki ludzkiej. Główny nacisk kładła na budowanie z Bogiem autentycznej relacji, opartej na zaufaniu i świadomej zgodzie z Jego wolą. Sprzeciwiała się koncepcji romantycznego buntu i nawiązywała do idei mesjanizmu, w której pogodzenie się z Bogiem prowadziło do osiągnięcia pełnej harmonii z Absolutem, co może pozwolić zarówno jednostce jak i wspólnocie dążyć do dobra. Osiągnięcie pełni życia duchowego widziała w połączeniu dwóch dróg duchowości – vita activa i vita contemplativa. Kolejny rozdział dotyczy zaś badań eklezjologicznych Karoliny Sayn-Wittgenstein. Autorka została w nim ukazana jako prekursorka katolickiej nauki społecznej, ponieważ posługiwała się zasadą „wiedzieć, ocenić, działać”, połączoną z interdyscyplinarnością i szukaniem rozwiązań problemów społecznych w kontekście etyki chrześcijańskiej. Księżna wskazała w nim na najważniejsze problemy Kościoła – odcięcie od świata świeckiego, brak świadomości procesów społecznych i nowych prądów myślowych, wskazywała na odpowiedzialność intelektualną duchowieństwa, uważała, że Kościół powinien włączać się w politykę, krytykowała socjalizm, postulowała przywrócenie kościelnego mecenatu sztuki. Jej tekst został zestawiony z Rerum novarum Leona XIII. Podobieństwa między tymi utworami i kontekst biograficzny pozwalają postawić hipotezę, że jedną z inspiracji papieża był tekst księżnej. Drugą część pracy stanowi przekład dzieł Karoliny Sayn-Wittgenstein na język polski, który został oparty na komunikacyjno-funkcjonalnej teorii przekładu. Rozprawa ukazuje teksty Karoliny Sayn-Wittgenstein jako zbiór myśli ważnych nie tylko w XIX w., ale i dzisiaj uderzających swoją aktualnością i uniwersalnym charakterem. Celem niniejszej pracy było przywrócenie polskiej świadomości niektórych tekstów księżnej, które mogą stanowić podstawę do dalszych badań literackich.

This doctoral thesis is dedicated to the French works of Karolina Sayn- Wittgenstein. The thesis is divided into two parts – the first one discusses the life and the most important lines of the writer’s creation, whereas the second contains Polish translation of excerpts of her works with a critical apparatus (La chapelle sixtine, La vie chrétienne au milieu du monde et en notre siècle, Causes intérieures de la faiblesse extérieure de l'Église). The thesis first reconstructs the author’s biography taking into consideration above all the Romantic nature of her history as well as scientific growth to which the Princess dedicated her life. This part also presents the first Polish reception of her works. The next chapter presents aesthetics as perceived by this author. Her piece on the Sistine Chapel is compared with other Romantic works about Michelangelo. It is proven that the Princess participated with this work in the Romantic discussion on painting and literature. Karolina Sayn-Wittgenstein presented Michelangelo as the ideal of the artist-genius, terrifying by the greatness of his works, standing out due to the depth of his metaphysical discoveries and subjectivity of the art. According to her, whatever carries the greatness of an idea is aesthetic. The next chapter speaks about theology in the works of the Princess – she created a practical guide to spiritual life. However, this simple form allowed the author to answer questions about the relationship between God and a man during Romanticism. To show it, her text is compared with Romantic dramas. This comparison has shown that the Princess conducted her deliberation in the context of Romantic “I”, the existence of personal God and the significance of an individual human being. She stressed the importance of building an authentic relationship with God, based on trust and conscious acceptance of His will. She opposed the concept of Romantic revolt and made reference to the idea of Messianism, where resigning oneself to God allowed to achieve perfect harmony with the Absolute, and this in turn can allow an individual as well as a community to pursue good. Complete spiritual life can be achieved, according to her, by joining two spiritual paths – vita activa and vita contemplativa. The next chapter presents ecclesiological research carried out by Karolina Sayn-Wittgenstein. The author is shown as a precursor of Catholic social teaching as she followed the principle „to see, to judge, to act” together with interdisciplinarity and the search for solutions to social problems in the context of Christian ethics. The Princess indicated the most important problems of the Church – detachment from the secular world, lack of awareness of social processes and new intellectual trends; she also stressed the intellectual responsibility of the clergy and thought that the Church should participate in politics. She criticized socialism and advocated for the revival of the Church’s patronage of the art. Her work is compared with Rerum novarum by Pope Leo XIII. Similarities between these two works as well as the biographical context allow to assume that the Pope was, among others, inspired by the publication of the Princess. The second part of the thesis contains the translation of Karolina Sayn-Wittgenstein’s works into Polish, which was based on the communicative-functional translation theory. The thesis presents the works of Karolina Sayn-Wittgenstein as a collection of ideas which were not only important in the 19th century but which, even today, strike us as particularly relevant and universal. The purpose of the thesis was to recall some of the works of the Princess, as they may constitute the basis for further literary research.