Julian Fontana – an Underestimated Artist from the Chopin’s Closest Circle

Praca jest monografią życia i twórczości Juliana Fontany – najbliższego przyjaciela, ucznia, kopisty i doradcy Chopina, zapisanego na kartach historii muzyki przede wszystkim jako wydawca jego Œuvres Posthumes, a przy tym prawdziwie renesansowego umysłu: pianisty i kompozytora, działacza emigracyjnego, tłumacza, purysty językowego, autora prac naukowych z zakresu astronomii. Jest typem biografii kontekstualnej, w której postać główna została przedstawiona na tle epoki, emigracji polskiej oraz ukazanego paralelnie życia Chopina, stanowiąc przyczynek do uzupełnienia biografii kompozytora. Praca zawiera sześć głównych rozdziałów: I – Stan badań i krytyka źródeł, II – Życie, III – Twórczość muzyczna, IV – Pianistyka, V – Fontana – kopista i edytor, VI – Bibliografia. W rozdziale pierwszym zarysowano zastaną sytuację badawczą i poddano krytyce dostępne źródła. Drugi, największych rozmiarów rozdział uwzględnia biografię życia Juliana Fontany osadzoną w szerokim kontekście, ze szczególnym uwypukleniem nie tylko ogólnych procesów społecznych, kulturowych oraz politycznych, ale także okoliczności dotyczących materii specyficznie polskiej. Inspirując się koncepcją oglądu dzieła w procesie społecznym zarysowano wszystko to, co składało się na przyczynę twórczej aktywności Fontany. Szczegółowo opisano genealogię rodu Fontanów oraz pierwsze lata Juliana Fontany spędzone w Warszawie u boku Chopina, uwypuklając elementy, które złożyły się na ukształtowanie osobowości obu młodzieńców. Przedstawiając okres emigracyjny Fontany, wiele uwagi poświęcono polskiej diasporze w miejscach jego pobytu: w Paryżu, Londynie oraz Nowym Jorku. W części biograficznej uwzględniono procesy społeczno-polityczne mające bezpośredni wpływ na losy Fontany i Chopina na emigracji. Wiele uwagi poświęcono także zarysowaniu działalności kulturalnej i oświatowej Polaków w Paryżu w XIX w. Milieu polskiej elity intelektualnej na wychodźstwie przedstawiono na podstawie nieznanych dotąd oraz zapomnianych źródeł prymarnych: materiałów pamiętnikarskich, dokumentacji polskich instytucji emigracyjnych, XIX-wiecznej prasy oraz druków z epoki. Opisano także egzotyczną kulturę Kuby w XIX w., gdzie Fontana jako pionier zaprezentował nieznaną tam dotąd twórczość Chopina. Uwagę poświęcono także muzycznej kulturze Nowego Yorku, gdzie Fontana przebywał w drugiej połowie lat 1840-tych. W rozdziale trzecim przedstawiono katalog utworów Fontany oraz omówiono jego twórczość w szerokim kontekście społecznym, podejmując próbę ukazania w nich „przyczyny społecznej” oraz „śladów społecznych” – pojęć wprowadzonych przez Jima Samsona. Podążając za teorią recepcji H.R. Jaussa oraz opisanego przezeń „horyzontu oczekiwań”, dzieło Fontany przedstawiono w perspektywie gatunkowej. Odwołując się do koncepcji dialogiczności i intertekstualności, zwrócono szczególną uwagę na związki z dziełem Chopina oraz obowiązującymi trendami, w które wpisywał się Fontana. W rozdziale czwartym, dotyczącym pianistyki Fontany, położono nacisk na socjologiczne fenomeny epoki: z jednej strony – rodzący się kult jednostki, z drugiej zaś – rosnącą rolę klasy średniej, dostępność koncertów publicznych i półpublicznych, dającą artystom możliwość konkurowania na kapitalistycznym rynku. Zarysowano zmagania artystów jako przedsiębiorców w I poł. XIX w. Uwypuklono także szczególną rolę Fontany w promowaniu twórczości Chopina na obu półkulach. Rozdział piąty przedstawia jeden z najistotniejszych aspektów działalności Fontany – kopisty i edytora dzieł Chopina, w tym pośmiertnych, porządkując wszystkie dokonane przezeń kopie, rewizje odpisów wykonanych inną ręką oraz wydań, zarówno drukowanych za życia Chopina jak i jego śmierci. Osobny rozdział poświęcono przedstawieniu chronologii prac związanych z publikacją Œuvres Posthumes Chopina, które wpłynęły na ostateczny kształt wydawnictwa. Ponadto poddano ocenie edycje Fontany dzieł pośmiertnych Chopina, przedstawiając także ich krytyczną recepcję od momentu wydania po dzień dzisiejszy.

The present doctoral dissertation is a monograph of life and artistic work of Julian Fontana – the closest friend, pupil, copist and advisor of Fryderyk Chopin, who accompanied him almost constantly from their early age to the last days, who went down in the history of music thanks to his acting as the editor of his Œuvres Posthumes, and at the same time a truly Renaissance mind a pianist and composer, an émigré activist, translator, language purist, author of scientific studies of astronomy. It is representing a type of contextual biography in which the central character is presented against the background of the era parallel to Chopin’s life, constituting a contribution to completing the composer’s biography. The thesis comprises six main Chapters: I – Present State of Research and Source Criticism, II – Life, III – Musical Output, IV – Pianism, V – Fontana – Copist and Editor, VI – Bibliography. The first Chapter takes a heuristic approach. The existing research situation has been outlined here and available sources subjected to criticism. The second Chapter, the largest in size, takes into account Julian Fontana’s biography embedded in a wide context, with particular empahasis not only on general social, cultural and political processes, but also circumstances related specifically to Polish matters. Being inspired by the concept of perceiving the work in a social process, everything that contributed to the cause of Fontana’s creative existence, has been outlined. The genealogy of the Fontana family has been described in detail as well as his early years spent in Warsaw at Chopin’s side, which contributed to shaping the personalities of both young men. While outlining Fontana’s emigration years, special attention has been focused on the Polish diaspora in places visted by him: Paris, London and New York. In the biographical part, all social-political processes having a direct impact on the fate of Fontana and Chopin in exile have been taken into account. Much attention has also been given to outline the cultural and educational activities of Poles in Paris in the 19th century. The milieu of the Polish intellectual elite in exile has been depicted on the basis of unknown so far and forgotten primary sources: diary materials, documentation of the Polish emigration institutions, the nineteenth-century press and prints from that era. Also the exotic culture of Cuba in the 19th century has been described at great length, where Fontana was a pioneer in presenting Chopin’s music previously unknown there. Attention has also been paid to the musical culture of New York, where Fontana stayed in the second half of the 1840s. In the third Chapter, the catalogue of Fontana’s artistic production is shown, and describing Fontana’s artistic output, his works have been presented in a wild social context, trying to show the ‘social cause’ and the ‘social trace’ – the concepts introduced by Jim Samson. Following H.R. Jauss’s theory of reception and the ‘horizon of expectations’ described by him, Fontana’s work has been presented in a genre perspective. Invoking the concepts of dialogicality and intertextuality, special attention has been paid to the relations to Chopin’s work and the current trends, in which Fontana was situated. In Chapter Four, devoted to Fontana’s pianism, the focus has been on the sociological phenomena of the era: on the one hand – the nascent cult of the individual, and on the other hand – increasing role of the middle class, availability of public and semi-public concerts, allowing artists to compete in a capitalistic market. The struggles of artists entrepreneurs in the first half of the 19th century have been shown. Also, special attention has been paid to Fontana’s role in promoting Chopin’s music on both hemispheres. Chapter Five shows one of the most important aspects of Fontana’s activities – being a copyist and editor of Chopin’s works, including the posthumous ones, with all the copies he prepared having been organized together with the revisions of duplicates made by others, and the editions both published in Chopin’s lifetime and after he died. A separate Chapter has been devoted to presentation of the chronology of the actions connected with publishing Œuvres Posthumes by Chopin, which influenced the final form of the publication. Furthermore, Fontana’s edition of Chopin’s posthumous works has been evaluated, and its critical reception presented from the moment it was published until today.