Włodzimierz Majakowski w rosyjskiej literaturze i teatrze przełomu stuleci (1989-2020). Wokół dociekań krytycznych i realizacji scenicznych.

Przedmiotem rozprawy jest zagadnienie recepcji Włodzimierza Majakowskiego we współczesnym literaturoznawstwie, dramaturgii i teatrze w Rosji, wyznaczenie jej etapów, cech i obszarów priorytetowych. Praca składa się z dwóch rozdziałów. W pierwszym, „Recepcja Włodzimierza Majakowskiego w literaturoznawstwie rosyjskim”, prześledzone i omówione zostały osiągnięcia i dorobek majakoznawstwa, czyli nauki o Majakowskim. Pierwszy rozdział podzielony jest na dwie części. Pierwsza z nich opisuje proces formowania i konstytuowania się radzieckiego majakoznawstwa w latach 1930–1988. Omówiono najważniejsze rozprawy czołowych badaczy tego okresu, które stanowią podstawę kanonu badań literaturoznawczych dotyczących dorobku literata. Druga część omawia kluczowe i wyróżniające się prace współczesnej krytyki literackiej – klasyczne teksty badawczych (Michaił Weisskopf, cykl publikacji naukowych Instytutu Literatury im. A.M. Gorkiego w Moskwie, rozprawy naukowe), jak i tych, znajdujących się na pograniczu nauki i literatury popularnonaukowej (Jurij Karabczyjewski, Julij Chalfin, Bronisław Gorb, Dmitrij Bykow). Wydzielone zostały dwa etapy współczesnej recepcji: 1) okres pieriestrojki i lata dziewięćdziesiąte XX wieku, które charakteryzowało dążenie do „zdemaskowania” Majakowskiego poprzez próby obnażenia jego polityczno-ideologicznego uwikłania oraz udowodnienia małej wartości twórczości, 2) przełom XX i XXI wieku, aż do czasów współczesnych, kiedy badacze odrzucili stereotypową analizę i interpretacje dorobku poety w ideologicznym lub/i historyczno-biograficznym kluczu, koncentrując się na kwestiach, które były poruszane dotychczas rzadko lub prezentując nowe perspektywy na tematy, analizowane w latach poprzedzających. Drugi rozdział „Recepcja Włodzimierza Majakowskiego we współczesnej dramaturgii i teatrze rosyjskim” stanowi prześledzenie reinterpretacji dorobku i biografii Majakowskiego przez współczesną dramaturgię i teatr w Rosji. Eksponując unikatowość recepcji teatralnej dorobku literackiego poety w omawianym okresie, rozprawa skupia się na bogactwie perspektyw i chwytów, które stosują twórcy w celu wykreowania scenicznego portretu Majakowskiego. Rozdział podzielony został na trzy części, każda z nich poświęcona jest jednemu z dominujących nurtów oraz spektakli, które w najbardziej reprezentatywny sposób realizują ich założenia, a mianowicie: teatr biograficzny, teatr poetycki i syntetyczny oraz teatr interpretacyjny. Prześledzono i przedstawiono podstawowe założenia teoretyczne każdego z wyróżnionych nurtów. Niebagatelne znaczenie odgrywa rozwój teatru postdramatycznego, który dąży do polilogu, wielogłosowości, uruchamiając w ten sposób „zróżnicowane konteksty kulturowe, w jakich uczestniczy tekst literacki”, czy dowolny tekst kultury. W rozdziale omówiono sposób przetworzenia i interpretacji bytu kulturowego Majakowskiego, czyli jego dorobku, biografii, a także legend jej towarzyszących przez dramaturgów oraz reżyserów teatralnych, którzy dążą do wyzwolenia poety z oków scholastyki interpretacyjnej. Nadrzędnym dążeniem współczesnych dramaturgów i inscenizatorów jest odnalezienie i przybliżenie portretu poety jako żywego, prawdziwego człowieka, a nie pomnika czy ożywionego mitu kulturowego. Rozprawa dowodzi, że dorobek W. Majakowskiego jako jednego z czołowych twórców rosyjskiej (radzieckiej) awangardy nadal znajduje się w centrum zainteresowania badaczy, a także fascynuje rodzimych artystów. Dążenie poety do znalezienia i stworzenia nowego, świeżego języka, rozmaitych sposobów wyrazu, które pozwolą nazwać i zrozumieć otaczającą nas ciągle ulegającą zmianom rzeczywistość, inspiruje krytyków, dramaturgów oraz reżyserów do poszukiwań nowych perspektyw i ujęć. Różnorodność recepcji Majakowskiego sprawia, że we współczesnej rosyjskiej kulturze odgrywa on wiele ról, które z jednej strony wzajemnie się uzupełniają, a z drugiej wykluczają.

The subject of this dissertation is the reception given to Vladimir Mayakovsky in contemporary literary studies, drama and theatre in Russia, as well as an examination of the way the view of Mayakowsky has developed in stages, its distinctive features, and most important aspects. The thesis consists of two chapters. In the first, “The Reception of Vladimir Mayakovsky in Russian Literary Studies”, the evolution of the »mayakovedenie« (Mayakovsky studies) is discussed. This chapter is divided into two parts. The first part describes how Soviet (classical) Mayakovsky studies were established and developed in the years 1930–1988. The publications of the leading researchers of this period, which make up the canon of the literary studies on the poet's works, are discussed. The second part discusses contemporary literary criticism (1989–2020). It covers classic research texts (Mikhail Weisskopf, a series of scientific publications by The Gorky Institute of World Literature in Moscow, and scientific dissertations) and those on the border of scientific literature and popular science (Yuri Karabchievsky, Yuliy Khalfin, Bronislav Gorb, Dmitry Bykov). It identifies two stages in the contemporary approach to Maykovsky: 1) the period of perestroika and the early 1990s, which were characterized by the desire to “unmask” Mayakovsky through attempts to expose his political and ideological entanglements, and to demonstrate that his works were of little value, 2) the turn of the 21st century (until present day), when the researchers have rejected the stereotypical analysis and interpretations of the poet's works, based on ideological and/or historical-biographical factors. Instead, they have focussed on issues that had been rarely raised until that point or have presented new perspectives on already-studied topics. The second chapter „The Reception of Vladimir Mayakovsky in Contemporary Russian Theatre” – traces the reinterpretation of Mayakovsky's works and biography in contemporary Russian drama and theatre. The dissertation emphasizes the unique nature of Mayakowsky’s reception in the theatre in this period. It focuses on the many perspectives and tricks that artists in the theatre have used to create a portrait of the poet. The chapter is divided into three parts, each of which is devoted to one of the dominant trends and to performances that embody them, namely: biographical theatre, poetic and synthetic theatre, and staging of the classics. The basic theoretical assumptions of each of the three trends are traced and presented. There is particular emphasis on the development of postdramatic theatre, which aims at polylogue, thus activating "diverse cultural contexts in which a literary text [or any cultural text - O.K] participates". The chapter discusses how playwrights and theatre directors have processed and interpreted Mayakovsky as a cultural figure, i.e. his works, biography, and the legends surrounding him, in an attempt to free the poet from interpretive scholasticism. The overriding ambition of contemporary playwrights and artists working in theatre – expressed through the dominant themes of the plays and their staging – has been to find and present to the public a portrait of the poet not as a monument or an animated cultural myth, but as a living, real person. The dissertation demonstrates that the legacy of V. Mayakovsky as one of the leading authors of the Russian (Soviet) avant-garde is still a central issue for contemporary researchers and artists. The poet's struggle to find and create a new, fresh language and ways of expression that allow us to name and understand the constantly changing reality surrounding us, still inspires critics, playwrights and directors to search for new, unique perspectives. Because of the variety of ways in which Mayakovsky is regarded, he plays many roles in contemporary Russian culture, which, at the same time, are both complementary and mutually exclusive.