Instytucja darowizny na wypadek śmierci w ujęciu prawnoporównawczym

Przedmiotem niniejszej rozprawy doktorskiej jest prawnoporównawcza analiza modelu darowizny na wypadek śmierci. Praca ma na celu scharakteryzowanie badanej instytucji poprzez możliwie pełne, a więc obejmujące także kontekst historycznoprawny, przedstawienie jej problematyki w systemach prawnych wybranych państw kontynentalnych: Republiki Federalnej Niemiec, Republiki Austrii, Konfederacji Szwajcarskiej, Republiki Francuskiej oraz Rzeczypospolitej Polskiej, a także w obowiązującym w krajach anglosaskich systemie prawnym common law. Temat dysertacji został ujęty zwięźle w jej tytule – „Darowizna na wypadek śmierci w ujęciu prawnoporównawczym”. Głównym powodem wyboru przedmiotu badań jest brak stanowiska polskiego ustawodawcy dotyczącego dopuszczalności zawierania umów darowizny na wypadek śmierci. Instytucja donatio mortis causa, nie została przez polskiego ustawodawcę uregulowana wprost i pozostaje na dzień ukończenia niniejszej pracy doktorskiej przedmiotem wyłącznie rozważań fragmentarycznych, które nie omawiają zagadnienia kompleksowo, a tym bardziej ujęciu prawnoporównawczym. Dysertacja składa się ze wstępu, z sześciu rozdziałów, dotyczących miejsca darowizny na wypadek śmierci w wybranych systemach prawnych, podsumowania i zakończenia. Dokonana w pracy analiza prawnoporównawcza rozwiązań funkcjonujących w modelach systemów poddanych badaniom została zestawiona z tymi, które mogą zostać przyjęte w systemie prawa polskiego. Rozdziały 1-3 zawierają prezentację i analizy niemieckojęzycznych ustawodawstw europejskich, w następnej kolejności opracowane zostało ustawodawstwo francuskie. Decyzja o tym, który z rozdziałów powinien rozpoczynać niniejszą rozprawę, była dla autorki oczywista od samego początku. Prace badawcze rozpoczęła ona od ustawodawstwa niemieckiego i analizy niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB), który w jej opinii stanowi regulację pełną, opartą na precyzyjnych założeniach i mogącą stanowić punkt odniesienia niniejszej pracy. Po omówieniu ustawodawstw kontynentalnych, omówiona została instytucja darowizny na wypadek śmierci w systemie prawnym common law. Badaniem objęto te systemy prawne, w których sądy wystarczająco często zajmowały się zagadnieniem darowizny na wypadek śmierci, i które można uznać za reprezentatywne. Uwaga została skupiona więc na orzecznictwie angielskim, amerykańskim, australijskim, kanadyjskim i walijskim. Poddanie badaniu orzecznictwa tych państw dało podstawy do skonstruowania wniosków w przedmiocie donatio mortis causa. Pracę doktorską zamykają – ujęte w Zakończeniu – wnioski de lega lata wypływające z przeprowadzonej analizy prawnoporównawczej, dotyczące dopuszczalności umowy darowizny na wypadek śmierci w badanych ustawodawstwach krajowych i systemie prawnym common law, a także syntetyczne uwagi de lege ferenda dotyczące prawa polskiego. We wnioskach de lege lata przedstawiono konkretne porównywane elementy umowy darowizny na wypadek śmierci w każdym z systemów prawnych. Następnie dokonano krótkiej charakterystyki konstrukcji przepisów odnoszących się do darowizny na wypadek śmierci w badanych systemach prawnych (w kolejności rozdziałów), ze zwróceniem uwagi na ich cechy wyróżniające, a także z oceną wad i zalet. We wnioskach de lege ferenda przedstawione zostały propozycje konkretnych regulacji przepisów polskiego kodeksu cywilnego, określające warunki wprowadzenia instytucji darowizny na wypadek śmierci do prawa zobowiązań. Zakończenie dotyczy kwestii systemu prawa w Polsce i podsumowuje opinię autorki dysertacji na temat potrzeby wprowadzenia w polskim ustawodawstwie instytucji darowizny na wypadek śmierci.

The subject of this dissertation is a legal-comparative analysis of the model of donation in case of death. The paper aims to characterise the studied institution by presenting its issues as fully as possible, thus including the historical and legal context, based on the legal systems of selected continental countries: Federal Republic of Germany, the Republic of Austria, the Swiss Confederation, the French Republic and the Republic of Poland, as well as on the Anglo-Saxon legal system in force, i.e. the common law. The topic of the dissertation is concisely captured in its title: “Donation in case of death in a legal-comparative perspective”. The main reason for choosing the subject of the study is the lack of position of the Polish legislator on the permissibility of donation agreements in case of death. The institution of donatio mortis causa has not been directly regulated by the Polish legislator and remains, as of the date of completion of this dissertation, the subject of only fragmentary considerations, which do not discuss the issue comprehensively, much less from a legal-comparative perspective. The dissertation consists of an introduction, six chapters on the position of donation in case of death in selected legal systems, a summary and a final conclusion. The legal-comparative analysis of the solutions operating in the models of the systems studied in the paper was juxtaposed with those that can be adopted in the Polish legal system. The chapters 1 to 3 contain a presentation and analysis of German-language European legislation, followed by a study of French legislation. The decision about which chapter should begin this dissertation was obvious to the author from the very beginning. The author began her research work with German legislation and an analysis of the German Civil Code (BGB), which, in her opinion, is a complete regulation, based on precise assumptions, and which can serve as the reference point for this work. After discussing continental legislation, the institution of donation in case of death in the common law legal system is discussed. The study includes those legal systems in which the courts have dealt with the issue of donation in case of death often enough so this can be considered representative. Thus, the attention is focused on English, American, Australian, Canadian and Welsh case law. Subjecting the jurisprudence of these countries to an analysis has given rise to the conclusions on donatio mortis causa. The dissertation closes with the conclusions de lege lata, included in the Final Conclusion, flowing from the legal-comparative analysis carried out, concerning the permissibility of a donation agreement in case of death in the studied national legislations and the common law legal system, as well as synthetic comments de lege ferenda concerning Polish law. The conclusions de lege lata outline the specific elements of the donation agreement in case of death in each legal system compared. This is followed by a brief characterisation of the construction of provisions relating to donation in case of death in the legal systems studied (in the order of the chapters), noting their distinguishing features, and assessing their advantages and disadvantages. The conclusions de lege ferenda present the proposals for specific regulations in the Polish Civil Code, defining the conditions for the introduction of the institution of donation in case of death into the law of obligations. The final conclusion addresses the issue of the legal system in Poland and summarises the dissertation author's opinion on the need to introduce the institution of donation in case of death in the Polish legislation.