Ewolucja doktryny liberalnej w Stanach Zjednoczonych i jej libertariańska krytyka

Praca poświęcona jest analizie liberalnych doktryn politycznych i prawnych w Stanach Zjednoczonych - tak w ujęciu filozoficzno-prawnym, jak i w odniesieniu do konkretnych instytucji i dziedzin prawa (m.in. prawo konstytucyjne, cywilne, karne) - oraz ewolucji tych doktryn z punktu widzenia współczesnego amerykańskiego libertarianizmu. Tym samym w pracy podjęte są starania o zdefiniowanie amerykańskiego liberalizmu, opisanie jego zmian oraz wskazanie na ich kierunek. Percepcja libertariańska została zastosowana jako, zdaniem autora, najbliższa ideałowi Ojców Założycieli. Podstawowym założeniem w pracy jest teza, że to liberalizm był doktryną, która miała decydujący wpływ na powstanie i ustrój Stanów Zjednoczonych. Tradycja liberalna istniała w Ameryce już w okresie przedrewolucyjnym, a akty takie jak konstytucja Stanów Zjednoczonych, a zwłaszcza Deklaracja Niepodległości stanowiły potwierdzenie żywotności ideałów indywidualizmu, niezależności i klasycznego liberalizmu pośród społeczeństwa kolonistów. Co więcej, chociaż pierwszy poważny podział w ramach amerykańskiego liberalizmu – na nurt hobbesowski-propaństwowy i locke’owski-podchodzący do państwa sceptycznie – nastąpił już w pierwszych dekadach istnienia państwa amerykańskiego, to uzasadnione wydaje się pojmowanie historii omawianej doktryny jako ewolucji jej głównego nurtu. Zauważono, że z biegiem czasu liberalizm amerykański zatracał swoje pierwotne cechy, odchodząc od etycznego absolutyzmu, naturalizmu, negatywnego rozumienia wolności i formalnego pojmowania równości. Dominować zaczyna utylitaryzm, pozytywizm, pozytywne rozumienie wolności i koncepcja równości szans. Doktryna poddana zostaje wpływom progresywizmu, demokratyzmu, a nawet socjalizmu. Z filozofii buntu przeciwko politycznemu absolutyzmowi i indywidualizmu amerykański liberalizm stał się uzasadnieniem szerokich kompetencji państwa i podporządkowania jednostki interesom społeczeństwa. Pierwsza część pracy poświęcona jest genezie amerykańskiego liberalizmu - jego korzeni w myśli locke'owskiej, Algernona Sidneya oraz słynnych „Cato's Letters”, a także doświadczeniach rewolucji. Następnie uwaga poświęcona została amerykańskiemu konstytucjonalizmowi i jego szczególnym wpływie na amerykański liberalizm. W następnej części uwaga poświęcona została pierwszym rozłamom w politycznej frakcji liberałów - federalistów i antyfederalistów, wigów i demokratów, a także postępującej demokratyzacji ustroju i myśli politycznej Stanów Zjednoczonych. W tym kontekście przywołana została także myśl Alexisa de Tocqueville'a oraz anarchoindywidualistów. W drugim rozdziale opisana została redefinicja amerykańskiego liberalizmu. Zdaniem autora dokonała się ona poprzez włączenie w myśl liberalną progresywizmu, egalitaryzmu i interwencjonizmu. Omówione zostają poglądy Johna Deweya, czy też program polityczny Thomasa Woodrowa Wilsona, a przede wszystkim Franklina Delano Roosevelta. Z tych korzeni wyrasta liberalizm społeczny i demokratyczny Arthura M. Schlesingera Jr., czy też neoliberalizm Waltera Lippmanna. Opisane zostają także poglądy m.in. Johna Rawlsa, Ronalda Dworkina, czy Josepha Aloisa Schumpetera. W opozycji do tych przemian - najpierw poprzez tzw. Starą Prawicę, a następnie już w czystej postaci - ukazana zostaje (w całej swojej złożoności) rodząca się myśl libertariańska. To właśnie libertarianizm opowiedział się za powrotem do klasycznych wartości amerykańskiego liberalizmu - indywidualizmu, równości formalnej, czy też negatywnej koncepcji wolności. W części trzeciej szeroko omówiona zostaje krytyka współczesnego liberalizmu ze strony libertarianizmu (zarówno w jego wydaniu umiarkowanym, jak i radykalnym). Płaszczyzną porównawczą są najbardziej podstawowe instytucje prawa i polityczne. Praca kończy się podsumowaniem przemian i wyznaczeniu ich kierunku - jako dążących ku pozytywizacji koncepcji wolności, egalitaryzacji, intwerwencjonizmu państwowego, równości materialnej, czy sprawiedliwości dystrybutywnej. Zaproponowany zostaje podział amerykańskiego liberalizmu na dwie tradycje - propaństwową i progresywną oraz wolnością. Podział ten nie tylko pozwolić ma na analizę amerykańskiego liberalizmu, ale wręcz na zrozumienie istoty tej doktryny.

The dissertation concerns the analysis of liberal political and legal doctrines in the United States – both in political-philosophical and legal perspective and their evolution from the modern libertarian perspective. Thus the dissertation is aimed at demonstration of the changes of American liberalism and their tendencies. The libertarian perspective is used because of the close ties between libertarianism and American originalism. According to the author libertarianism is the doctrine closest to the ideals of the Founding Fathers. The fundamental presupposition of the work is the thesis that liberalism was the doctrine that had decisive impact on the foundation and formation of the United States. The liberal tradition in America started even before the Revolution and documents such as the Declaration of Independence and Constitution confirmed the free-spirited culture and liberal state of mind of the American people. Moreover even if the first important division of the political though (between skeptical Lockean tradition and state-favoring Hobbesian tradition) occurred during the very first decades of the existence of the state, it is possible to portrait the history of the liberal thought in America as the evolution of its mainstream. The dissertation demonstrates that American liberalism evolved further and further from its classical origins and the vision of the Founding Fathers. It became systematically more open to new trends of thought such as democratism, progressivism, egalitarianism and even socialism. Initially a philosophy of radical change and revolt against constraints of the ancien régime, liberalism became a justification of the interventionism and subordination of the people to the state. The first part of the dissertation concerns the origins of American liberalism: i.a. Lockean philosophy of natural rights, Algernon Sidney’s anti-absolutism and famous “Cato’s Letters” and the experience of the Revolution. Next, constitutionalism and its impact on political thought (and vice versa) are considered. The abovementioned division between liberals: Federalists and Antifederalists, Wigs and Democrats are depicted. Moreover a trend towards democratization of the political system and liberalism itself are analyzed. The political thought of Alexis de Tocqueville is introduced as the most prominent historical depiction of those tendencies. In the second chapter of the work the redefinition of American liberalism is depicted. In author’s opinion it took place through inclusion of progressivism, egalitarianism and interventionism in the mainstream of liberal thought and political programs. John Dewey’s, Thomas Woodrow Wilson’s and Franklin Delano Roosevelt’s views (among many others) are presented. It is demonstrated how Joseph Alois Schumpeter’s liberalism, Walter Lippmann’s neoliberalism or John Rawls’s theory of justice and even Ronald Dworkin’s luck egalitarianism originated from those traits. On the other hand the libertarian opposition to those ideas (first as the Old Right, then as an impendent but differentiated movement and philosophy) is introduced. It was libertarianism that appealed to the virtues of the classical American liberalism and the vision of the Founding Fathers. In the third part of the dissertation the critique of the modern American liberalism from the libertarian – both radical and moderate - perspective is presented in context of fundamental political virtues and legal institutions. The work is recapitulated by the summary of the evolution of liberalism, its trends and division between free-spirited, skeptical and statist traditions is proposed.