Sposoby transferencji wiedzy specjalistycznej

Wstęp do rozprawy doktorskiej pt. Sposoby transferencji wiedzy specjalistycznej obejmuje zarys problemu, cel oraz strukturę pracy. W ramach rozdziału pierwszego przedstawiona została ogólna charakterystyka dokumentów funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W rozdziale drugim zaprezentowane zostały wyniki rozważań nad statusem wiedzy specjalistycznej, języków specjalistycznych oraz tekstów specjalistycznych. Rozdział trzeci stanowi prezentację materiału badawczego, metod jego analizy oraz syntetycznych wyników analizy materiału badawczego. Rozdział zamyka lingwistyczna charakterystyka języków dotyczących Unii Europejskiej. W ramach podsumowania rozprawy przedstawiony został skrócony opis wyników analizy materiału badawczego wraz z wnioskami aplikatywnymi. Zamknięcie pracy stanowi spis pozycji bibliograficznych z podziałem na publikacje drukowane i strony internetowe oraz załączniki w postaci analizowanych tekstów. Cel pracy doktorskiej stanowi ustalenie stopnia adekwatności wyrażania wiedzy z dziedziny funduszy strukturalnych poprzez wyodrębnienie odpowiednich eksponentów wyrażeniowych oraz wstępne nakreślenie antropocentrycznego modelu realizacji właściwości prototypowych na podstawie tekstów stworzonych przez ekspertów w zakresie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Funduszu Spójności (FS). Różnicowanie się świata pracy w obrębie obszarów rzeczywistości profesjonalnej będących przedmiotem finansowania z funduszy strukturalnych dokonuje się między innymi poprzez generowanie tekstów o odpowiednich właściwościach, formułowanych często w odniesieniu do nowych (nie istniejących do momentu rozpoczęcia realizacji danej inicjatywy) zadań związanych z dystrybucją środków strukturalnych. Perspektywa antropocentryczna pozwala widzieć dokumenty EFRR i FS jako obiekty tekstowe powstałe w oparciu o idiolekty specjalistyczne swych autorów, będące zarazem eksponentami specyficznych właściwości znamionujących zarówno ich idiolekty specjalistyczne jak i odnośne partie ich wiedzy specjalistycznej. Kontekst teorii antropocentrycznej oraz korelatywnych modeli wiedzy każe postrzegać wiedzę w kategoriach ściśle ukierunkowanej, zdeterminowanej temporalnie syntezy efektów aktywności neuronalnej, będącej reakcją na dany bodziec (mentalny bądź wygenerowany za pośrednictwem zmysłów; zob. A. R. Damasio 1989, 1997, E. Linz 2002, G. Roth 1996, 2003). Wytwarzanie, przetwarzanie czy też porządkowanie wiedzy jest prawdopodobnie tożsame z sublimacją/modyfikacją stopnia/rodzaju aktywności neuronalnej bądź ze zróżnicowaniem stopnia jej intensywności. Zdaniem S. Gruczy (2008, 2009) wyrażenie „wiedza specjalistyczna” określa przede wszystkim konkretną wiedzę specjalistyczną istniejącą w postaci immanentnej właściwości mózgu konkretnego specjalisty. Rzeczywistą wiedzę specjalistyczną konkretnego specjalisty S. Grucza (2008) wyróżnia nominalnie stosując wyrażenie „idiowiedza specjalistyczna”. Ponadto autor tworzy pojęcie „poliwiedzy specjalistycznej”, którą stanowić może suma bądź przekrój logiczny poszczególnych idiowiedz specjalistycznych wziętych pod uwagę specjalistów (zob. S. Grucza 2008: 164). Pewne specyficzne zakresy wiedzy specjalistów stanowią ich języki specjalistyczne. Teoria antropocentryczna przyznaje prymat funkcji kognitywnej języków specjalistycznych, ze względu na ich potencjał generatywny, warunkujący tworzenie nowej wiedzy, a tym samym wszelką twórczość naukową i profesjonalną. Rzeczywiste języki konkretnych żywych ludzi (ich idiolekty specjalistyczne - por. S. Grucza 2008) już w swej postaci prekognitywnej stanowią pewien zakres ich wiedzy, ulegający przekształceniom w procesach/aktach socjalizacji, jakim – w bardziej lub mniej uświadomiony czy zamierzony sposób – podlegają jej podmioty. Rzeczywiste języki specjalistyczne - podobnie jak idiolekty ogólne – stanowią pewien zakres wiedzy, swoistą formę realizacji, czy też efekt zdynamizowanej, zróżnicowanej temporalnie i kontekstualnie (por. A. R. Damasio 1989, 1997, F. Grucza 1997, S. Grucza 2008, E. Linz 2002) konkretyzacji reguł operacjonalnych i pozostałych współczynników konstytuujących idiolekty specjalistyczne. Stanowią one zatem rzeczywistość niepodzielnie zespoloną z całym uniwersum sfery kognitywnej danego człowieka, współkonstytuującą jego domenę mentalną. Znajomość odpowiednich języków specjalistycznych stanowi zarówno czynnik inkluzji jak i determinant ekskluzji społecznej, gdyż to właśnie ona warunkuje przynależność do danej wspólnoty zawodowej. W pewnym sensie języki specjalistyczne stanowią zatem swoiste polaryzatory przestrzeni społecznej. Poszczególne teksty specjalistyczne stanowią pochodną odnośnych idiolektów specjalistycznych, powstałych w wyniku aktów refleksji oraz komunikacji w odniesieniu do danego odcinka rzeczywistości profesjonalnej. Powtarzalność wspomnianych aktów, jak również wysoki stopień wzajemnego podobieństwa towarzyszących im kontekstów, decydują o pewnych podobieństwach czy też specyficznych właściwościach identyfikowalnych w obrębie zbioru wytworzonych w ich konsekwencji tekstów specjalistycznych. Natomiast rzeczywiste prototypy mentalne tekstów specjalistycznych, zinternalizowane w mózgach konkretnych mówców-słuchaczy-specjalistów należy postrzegać jako syntetyczne wzorce aktywności neuronalnej powstałe w wyniku regularnej multiplikacji pewnych działań językowych w ściśle określonych kontekstach wewnętrznych i zewnętrznych (por. S. Grucza 2007, E. Rosch 1977, 1983, J. R. Taylor 2001). Na poziomie neurobiologicznym mogą one zatem odpowiadać pewnym – charakteryzującym się dynamiką w czasie rzeczywistym - stanom mózgów ludzkich osiągniętym w konsekwencji syntetyzowania efektów określonych rodzajów aktywności neuronalnej (por. A. R. Damasio 1989, 1997, E. Linz 2002). Konkretne wzorce tekstów można więc interpretować jako pewne dynamiczne jednostki mentalne wygenerowane przez konkretnych mówców-słuchaczy-specjalistów w związku z wielokrotnie powtarzaną aktywizacją określonych wzorów aktywności neuronalnej w odniesieniu do prototypowych właściwości określonych tekstów, zinternalizowanych przez podmiot w aktach komunikacji (por. G. Lakoff 2011, E. Rosch 1983). W ujęciu antropocentrycznym dokumenty funduszy strukturalnych Unii Europejskiej stanowią materialnie zrealizowane eksponenty określonych właściwości znamionujących idiolekty specjalistyczne swych twórców oraz substancjalne emanacje odnośnych zakresów ich wiedzy specjalistycznej. Względy teleologiczne oraz szczególny charakter projektów i/ lub programów wdrażanych w ramach funkcjonowania funduszy strukturalnych pozwala postrzegać teksty specjalistyczne jako modyfikatory zakresów rzeczywistości przez owe teksty denotowanych. Wspomniane obszary rzeczywistości wyróżnia wysoka dynamika wewnętrznych przeobrażeń, w związku z czym denotujące je języki zaliczyć należy do zbioru dynamicznych języków specjalistycznych. Istotnym ogniwem bazy metodologicznej prowadzonych badań jest koncepcja kategorii przyjęta przez E. Rosch (1976). W jej świetle esencję danej kategorii stanowi nie centralistyczne ujmowanie obiektów w kontekście określonych cech modelowych, lecz wielowymiarowa rozmaitość wzajemnych podobieństw w ich obrębie (por. G. Lakoff 2011). Kategorię należy zatem postrzegać w wymiarze łańcuchów zróżnicowanych, wzajemnie determinujących się charakterystyk. Właściwości, które tworzą wiązki definiujące tzw. kategorie poziomu podstawowego, nie są inherentnymi właściwościami przedmiotów, lecz cechami interakcyjnymi (zob. G. Lakoff 2011). Większość atrybutów charakterystycznych dla kategorii poziomu podstawowego jest związana z postrzeganiem, ze spełnianiem pewnej funkcji, z określonym celem bądź z czynnościami motorycznymi. Przynależność danej kategorii do poziomu podstawowego gwarantuje również największą możliwą liczbę atrybutów. Ponadto według Z. Kövecsesa (2011) poziom podstawowy zapewnia najbardziej sprawną identyfikację obiektów danej kategorii. Jak zauważyła E. Rosch (1976), kategorie tworzą swoiste pola wzajemnych kontekstów w postaci systemów bazujących na zasadzie kontrastu. Natura kategoryzacji na poziomie podstawowym stanowi zatem pochodną natury systemu, w jakim została osadzona na podstawie doświadczeń interakcyjno – poznawczych podmiotu kategoryzacji. Kategorie poziomu podstawowego cechują się największą odrębnością: podobieństwa między elementami kategorii są maksymalne, podobieństwa między kontrastującymi ze sobą kategoriami są natomiast minimalne (zob. G. Lakoff 2011). Kwestię właściwości definiujących daną kategorię porządkuje koncepcja ważności atrybutu kategorii, wedle której ważność atrybutu kategorii stanowi sumę wszystkich istotności cech związanych z daną kategorią. W oparciu o wyżej nakreśloną koncepcję kategorii podjęta została próba ustalenia charakteru wzajemnych relacji cechujących wyróżnione partie analizowanych tekstów na płaszczyźnie semantycznej oraz strukturalnej. Koncepcja ta stanowi również źródło kryteriów usystematyzowania rodzajów leksyki występującej w analizowanych tekstach. Prymarny punkt odniesienia w badaniach mających na celu ustalenie właściwości prototypowych w obrębie określonego zbioru tekstów stanowi denotatywny wymiar ich istnienia. Wyróżniki prototypowości zostały wyodrębnione na płaszczyźnie wyrażeniowej tekstów, będącej swoistą emanację ich postaci denotatywnej. Należy jednak podkreślić, że cechy prototypowości na poziomie wyrażeniowym nie ograniczają się do wyróżników w postaci konkretnych elementów leksykalnych, np. terminów. Prototypowość na płaszczyźnie wyrażeniowej przejawia się bowiem również w strukturalnym ukonstytuowaniu tekstów, we wzajemnych relacjach obecnych pomiędzy poszczególnymi elementami leksykalnymi (por. G. Lakoff 2011). Materiał poddany badaniom w ramach prezentowanej rozprawy stanowi zbiór 15 zrealizowanych graficznie obiektów tekstowych, stanowiących zawartość rozdziału trzeciego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, zatytułowanego Osie priorytetowe realizowane w ramach Programu Operacyjnego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, realizujący Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013, został stworzony przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w wyniku rekomendacji grup roboczych, a jego kształt ostatecznie zatwierdziła Komisja Europejska 7 grudnia 2007 roku. Wśród potencjalnych odbiorców analizowanych tekstów grupę dominującą liczebnie stanowią pracownicy instytucji oraz podmioty gospodarcze, wykazujące zamiar realizacji programów i projektów opracowywanych w ramach poszczególnych osi priorytetowych Programu Operacyjnego. U podstaw przeprowadzonej analizy leży zatem założenie, że odbiorcy poddanych badaniom tekstów (w przeważającej mierze) dysponują odpowiednią wiedzą specjalistyczną oraz umiejętnościami warunkującymi odbieranie i tworzenie tekstów specjalistycznych, zarówno tych dotyczących samych funduszy strukturalnych Unii Europejskiej jak i tych odnoszących się do poszczególnych dziedzin stanowiących przedmiot odniesienia poszczególnych osi priorytetowych Programu Operacyjnego. Każdy spośród poddanych analizie tekstów poświęcony jest ściśle określonym zagadnieniom z dziedzin, które konstytuują obszar finansowania funduszy strukturalnych w regionach Unii Europejskiej. Dlatego też każdy tekst poświęcony jest odrębnemu zakresowi tematycznemu. W kontekście względnie bogatej różnorodności tematycznej znamienną wydaje się jednolitość celu tworzenia poddanych analizie tekstów. Cel ten konstytuowało wytyczenie merytorycznych wyznaczników projektowania inicjatyw w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Analizowane teksty powstały zatem w celu modyfikacji określonych współczynników konstytuujących obszary rzeczywistości, których zakres wyznaczają merytoryczne ramy projektowania inicjatyw. Lingwistyczna analiza tekstów stanowiących materiał badawczy wykazała, iż występujące w nich jednostki leksykalne denotujące treści istotne stanowią przede wszystkim rzeczowniki, zwłaszcza rzeczowniki odczasownikowe. Implikują one aktywność, działanie, bądź też efekty wywierania wpływu na dany obiekt, indukowanie szeroko pojętej transformacji w obrębie określonych współczynników konstytuujących dany obszar rzeczywistości. Podobny sposób formułowania tekstów zapewnia precyzję i zwięzłość w przedstawianiu głównego celu inicjatyw podejmowanych w ramach realizacji założeń danej osi priorytetowej. Zakres denotatywny rzeczowników występujących w segmentach zatytułowanych „główny cel osi priorytetowej” jest zazwyczaj względnie szeroki, co świadczy o tym, iż rzeczowniki te denotują głównie treści ogólne. Zakresy denotatywne rzeczowników występujących w partiach tekstów dotyczących celów szczegółowych są węższe niż zakresy denotatywne analogicznych wyrażeń występujących w segmentach określających główne cele osi priorytetowych, co wydaje się cechą charakterystyczną analizowanych tekstów. Zjawisko to wynika bezpośrednio z faktu, że stopień „specjalistyczności” cechujący zakresy denotatywne rzeczowników występujących w segmentach określających cele szczegółowe osi priorytetowych jest wyższy. Wyniki analizy warstwy strukturalno – formalnej poddanych badaniom tekstów wskazują na częste występowanie rzeczowników odczasownikowych, takich jak wyeliminowanie, osiągnięcie (dyrektywy), udostępnianie, uaktywnienie, pogarszanie się itp., czego owocem jest nominalizacja stylu, implikująca formalny charakter badanych tekstów. Zakresy obszarów rzeczywistości denotowane przez analizowane teksty pozwalają wyodrębnić dwa moduły w ich warstwie terminologicznej. W ramach modułu dziedziny podstawowej występują terminy denotujące obiekty, zjawiska i procesy należące do zakresu funduszy strukturalnych. Terminy przynależne do modyfikowalnego modułu dziedzin sekundarnych implikują w swej warstwie semantycznej obiekty, zjawiska i procesy należące do dziedzin wyznaczonych przez ramy realizacji poszczególnych osi priorytetowych. Modyfikowalność modułu dziedzin sekundarnych może mieć zarówno charakter kwantytatywny jak i kwalitatywny. Pod względem terminologicznym moduł ów konstytuują głównie jednostki leksykalne o względnie szerokim zakresie denotatywnym. Zbiór o znacznie węższych granicach stanowią zaś jednostki leksykalne denotujące obszary rzeczywistości charakteryzujące się bardziej ograniczonym spektrum cech. Zjawisko to ma swe źródło w umotywowaniach teleologicznych, leżących u podstaw formułowania badanych tekstów: celem ich autorów było stworzenie ogólnych ram wymogów merytorycznych, które wyznaczyłyby granice zbioru inicjatyw spełniających warunki wnioskowania. Można zatem stwierdzić, że wzrost precyzji w zakresie denotatów nazw skutkuje zawężaniem się obszaru wsparcia. Charakterystyką znamienną wydaje się jedność celu, wyróżniająca analizowane obiekty tekstowe z punktu widzenia ich ciągłości substancjalnej (przejawiająca się w istnieniu tzw. celu głównego, determinującego sposób sformułowania tekstów), oraz jednolitość w obrębie ich funkcji/ intencjonalności. Na tej podstawie można stwierdzić, że każdy spośród poddanych analizie tekstów powstaje w tym samym celu, w którym stworzone zostały inne teksty wykazujące określone właściwości prototypowe, czyli w celu określenia ogólnych ram merytorycznych urzeczywistniania inicjatyw podejmowanych w obrębie różnych dziedzin wiedzy specjalistycznej. Ponadto w obrębie każdego z tekstów można wyróżnić cele szczegółowe, sformułowane z uwagi na różnorodność obszarów odniesienia partii wiedzy specjalistycznej, które owe teksty wyrażają. Obecność w obrębie konkretnych obiektów tekstowych celów szczegółowych stanowi bezpośrednią konsekwencję merytorycznego zróżnicowania zakresów denotatywnych tekstów, a więc także konsekwencję ich polidyscyplinarności. Na podstawie wyników analizy materiału badawczego powstała koncepcja syntetycznego przedstawiania zjawisk występujących w obrębie tekstów formułowanych w celu wyznaczenia ram merytorycznych realizacji inicjatyw w obszarze różnych zakresów wiedzy specjalistycznej. W obrębie modułu dziedziny podstawowej dominują jednostki leksykalne denotujące obiekty wpisujące się w zakres kompetencji konkretnej instytucji. Sferę semantyczną leksyki charakterystycznej dla modalnego modułu dziedzin sekundarnych determinuje natomiast zbiór obiektów należących do dziedzin, których granice pokrywają się z zakresami urzeczywistniania poszczególnych inicjatyw. Podstawowy wyznacznik modalności w obrębie przedstawionych modułów stanowią zakresy denotatywne jednostek leksykalnych dominujących w poszczególnych modułach. Moduł dziedziny podstawowej, w której osadzony jest cel ogólny, charakteryzuje względna stałość w wymiarze leksykalnym, zarówno w sferze substancjalnej jak i denotatywnej tekstów. Moduły dziedzin sekundarnych charakteryzuje natomiast różnorodność warstwy leksykalnej wynikająca ze zróżnicowania tematycznego tekstów. Modyfikowalność modułów - przede wszystkim zaś modyfikowalność modułu dziedzin sekundarnych – jest zależna od stopnia klasy ważności atrybutów identyfikowalnych w obrębie kategorii, których obiekty stanowią przedmiot denotacji dla elementów leksykalnych występujących w tekstach realizujących model. Względnie niski stopień ważności atrybutu w obrębie obszarów denotatywnych określonych elementów leksykalnych ujawnia pewien konkretny potencjał projekcyjny: tworząc teksty, autorzy kierują się zamiarem możliwie najbardziej precyzyjnego wyznaczenia ram merytorycznych realizacji inicjatyw, odbiorcy zaś rekonstruują warstwę znaczeniową tekstów w celu dostosowania własnych projektów do wymogów merytorycznych, aby zoptymalizować szanse na uzyskanie wsparcia finansowego. Potencjał projekcyjny znajduje zatem wyraz przede wszystkim w możliwości poszerzania granic zbioru desygnatów określonych elementów leksykalnych w przypadku np. konieczności wprowadzenia zmian w obrębie zakresu wsparcia, a zarazem wprowadzania do zbioru denotatów elementów nowych. Modułowa koncepcja realizacji właściwości prototypowych tekstów powstała w efekcie syntetycznego ujęcia wyników analizy tekstów z zakresu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Zdaje się ona potwierdzać założenie mówiące, że stopień zunifikowania tekstów w wymiarze strukturalno – wyrażeniowym w obrębie poszczególnych modułów może warunkować możliwości tworzenia wzorców tekstów umożliwiających transformację w zakresie różnych obszarów rzeczywistości profesjonalnej.