"Embodied souvenirs". Heritage tourism, entrepreneurship and the cultural politics of dance in contemporary Havana (Cuba)

Niniejsza rozprawa stanowi antropologiczną refleksję nad praktykami związanymi z kubańskim tańcem, w okresie, w którym państwowy socjalizm styka się z neoliberalnym rynkiem kapitalistycznym. Jej głównym celem jest zbadanie nowych podmiotów i wzorców przedsiębiorczości, konsumpcji oraz (re)konceptualizacji pracy i wypoczynku jakie pojawiają się na Kubie. Zaproponowane w pracy pojęcie “pamiątek ucieleśnionych” ma oddać esencjalizowaną, a jednocześnie przedstawianą w sposób fragmentaryczny, dynamikę wyrażaną ruchem oraz wskazać na wartość symboliczną przypisywaną przez turystów doświadczeniom tanecznym. Skupienie uwagi na tańczących ciałach pozwala badać przekształcanie kapitału cielesnego w ekonomiczny w kontekście zglobalizowanego przemysłu turystycznego. Obszarem udostępniającym teren dla refleksji są “szkoły salsy” w Hawanie, będące nowym rodzajem prywatnej działalności skierowanej do turystów zagranicznych, ale funkcjonujące w ramach gospodarki silnie regulowanej przez socjalistyczny rząd Kuby. Praktyki związane z tańcem analizowane są jako część kompleksowych, alternatywnych sieci wymiany ekonomicznej i emocjonalnej, powstającej w przestrzeniach turystycznych. Praktyki cielesne zajmują tym samym kluczową pozycję w interakcjach z turystami, co wpływa na zmianę ich znaczenia i na ich związek z życiem społecznym i kulturalnym. Analiza koncentruje się na konceptualnych przecięciach turystyki i dziedzictwa – pojęcia te omówione są w dwóch pierwszych rozdziałach w szerszym kontekście reform gospodarki kubańskiej i kulturowej polityki tańca. Każdy z pozostałych trzech rozdziałów pokazuje inny aspekt tworzenia ‘ucieleśnionych pamiątek’ i utowarowienia form kulturowych w obliczu globalnej turystyki: nowe praktyki związane z pracą i nowe konceptualizacje profesjonalizmu, genderowe wymiary tańca jako działalności w sektorze prywatnym, oraz procesy, w których zakorzenione są mobilności taneczne. Ramy teoretyczne stanowiące podstawę niniejszej rozprawy łączą zagadnienia z zakresu antropologii tańca, antropologii turystyki i krytycznych badań nad dziedzictwem. Sięgałam też do badań nad (nie)mobilnością, rasą i płcią na Karaibach oraz do badań nad przemianami społeczeństw post-socjalistycznych. Podstawą analizy są materiały zebrane podczas długoterminowych etnograficznych badań terenowych. W latach 2015-2019 przeprowadziłam w Hawanie czternastomiesięczne badania terenowe w sześciu cyklach badawczych. Podstawową metodą była obserwacja uczestnicząca w różnych grupach bezpośrednio lub pośrednio zaangażowanych w tworzenie, rozwijanie i rozpowszechnianie dziedzictwa tanecznego. Przeprowadziłam też nieustrukturyzowane i częściowo ustrukturyzowane wywiady z elementami biograficznymi z tancerzami, nauczycielami tańca i właścicielami szkół tańca.

This study is an anthropological exploration of Cuban dance-related practices in a particular moment in time, in which state socialism becomes intimately tied to the neoliberal capitalist agenda. In particular, its aim is to examine the articulations of entrepreneurial subjectivities and new cultures of enterprise, consumption, work, and leisure in the Cuban context. The study puts forward the notion of ‘embodied souvenirs’ to capture the essentialized and fragmentary representational dynamic expressed through movement, and the symbolic value attributed to tourists’ danced experiences. Dancing bodies are central to this study, which focuses on the transformation of bodily assets into economic capital in the context of the globalized tourism industry. ‘Salsa schools’ in Havana are the entry point for these reflections, as they constitute a new type of private business aimed at international tourists in the context of an economy still heavily regulated by Cuba’s socialist government. Dance-related practices are analyzed as part of more complex, alternative networks of economic and emotional exchange that emerge in touristic spaces. As bodily practices travel, their meanings change, and so does their relationship to social and cultural life. The analysis develops around the intersections of tourism and heritage, which are discussed in the first two chapters in the broader context of Cuban economic reforms and the cultural politics of dance. Each of the other three chapters sheds light on a different aspect in the making of the ‘embodied souvenir’ and the emergence of the dance market: new work-related practices and notions of professionalism, the gendered dimensions of dance as a new business opportunity, and the processes in which dance mobilities are rooted. The theoretical frameworks that inform this study are grounded in the intersection of dance anthropology, anthropology of tourism, and critical heritage studies. In addition, the analysis draws on theoretical approaches from research on (im)mobility, race and gender in the Caribbean, and on studies of postsocialist transitions. Long-term ethnographic fieldwork is the foundation for this research. From 2015 to 2019 I conducted fourteen months of fieldwork in Havana, in the course of six research trips. At the core of my approach for data collection was participant observation among various groups that were directly or indirectly participating in establishing, developing, and disseminating dance heritage. In addition, I conducted unstructured and semi-structured interviews with elements of life histories with dancers, dance teachers, and dance school owners.