Pojęcie introspekcji w świetle nauk o poznaniu

Głównym celem rozprawy jest zbadanie wartości eksplanacyjnej pojęcia introspekcji we współczesnej analitycznej filozofii umysłu. W pierwszej części pracy analizuję znaczenia, w jakich termin „introspekcja” jest używany w kontekstach naukowych i potocznych oraz funkcje, jakie w nich pełni. W części drugiej proponuję klasyfikację najważniejszych współczesnych teorii samopoznania oraz dokonuję ich krytycznej oceny. Pokazuję, które koncepcje samopoznania można efektywnie zastosować do wyjaśnienia wybranych rodzajów samowiedzy. W szczególności bronię konstytutywistycznego wyjaśnienia samowiedzy dotyczacej własnych przekonań. Formułuję też autorską teorię samopoznania własnych emocji, łączącą elementy konstytutywizmu, ekspresywizmu i detektywizmu. Wykazuję, że dyskusja nad użytecznością pojęcia introspekcji powinna dotyczyć przede wszystkim możliwości wskazania nieredukowalnych detektywistycznych aspektów samopoznania. Twierdzę, że właśnie taka «umiarkowana» hipoteza introspekcjonistyczna może – i powinna – być przedmiotem dyskusji we współczesnej filozofii umysłu. *** The thesis is a study of the explanatory value of the notion of introspection in contemporary analytical philosophy of mind. In the first part, I analyze the ways in which the term “introspection” is used both in scientific and common language. In the second part, I present a classification of various models of gaining self-knowledge. I discuss the main contemporary proposals critically. I argue that some nonintrospectionist accounts can be fruitfully used to explain different types of self-knowledge. In particular, I defend a constitutivist account of self-knowledge of beliefs. I sketch an original account of self-knowledge of emotions that combines elements of expressivism, constitutivism as well as detectivism. I argue that the discussion about the theoretical usefulness of the notion of introspection should be reduced to the question about the irreducible detectivist aspects of self-knowledge. It is such a “moderate” introspectionist hypothesis that should be the object of the debate in contemporary philosophy of mind.