Analiza warunków powrotu i reintegracji polskich naukowców na przykładzie beneficjentów programu Polskie Powroty

Celem niniejszej pracy było zbadanie warunków powrotu i reintegracji polskich naukowców z perspektywy powracających, ze szczególnym uwzględnieniem opinii beneficjentów programu Polskie Powroty, realizowanego przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej. Badanie miało na celu zidentyfikowanie kluczowych czynników wpływających na decyzje o wyjeździe z Polski oraz powrocie, analizując czynniki przyciągające i wypychające w polskim środowisku naukowym, a także warunki pracy i możliwości kariery. Dodatkowo, badano proces reintegracji zawodowej powracających naukowców, wyzwania związane z adaptacją do polskiego środowiska naukowego oraz plany uczestników dotyczące przyszłości, w tym ewentualnej ponownej emigracji. Badanie zostało osadzone w kontekście wcześniejszych badań nad migracjami akademickimi i przeprowadzone w kontekście teoretycznym uwzględniającym teorię systemów-światów, zagadnienia drenażu i cyrkulacji mózgów, teorię czynników wypychających/przyciągających, teorię sieci migracyjnych, teorię instytucjonalną oraz teorię skumulowanej przyczynowości. W badaniu przeprowadzono 19 pogłębionych wywiadów indywidualnych z beneficjentami programu Polskie Powroty, którzy uczestniczyli w naborze do programu w latach 2018–2022. Wyniki wskazują, że obecnie Polska przyciąga powracających naukowców dzięki poprawie infrastruktury badawczej, lepszym możliwościom międzynarodowym i wsparciu programów takich jak Polskie Powroty. Powracający naukowcy napotykają jednak trudności, takie jak rozbudowana biurokracja, niskie wynagrodzenia oraz trudności w zatrudnieniu wysoko wykwalifikowanych pracowników. Program Polskie powroty, choć oceniany w przewadze pozytywnie, mógłby zdaniem badanych zostać ulepszony przez wprowadzenie zmian obejmujących zwiększenie proaktywności NAWA, uproszczenie systemu aplikacyjnego, wprowadzenie korekty inflacyjnej do wynagrodzeń, poprawę transparentności, wsparcie działań samopomocowych, zapewnienie stabilności zatrudnienia po zakończeniu grantu oraz zaadresowanie problemu zatrudniania doktorantów jako członków grup projektowych przez beneficjentów bez habilitacji.

The aim of this paper was to examine the conditions of return and reintegration of Polish academics from the perspective of the returnees, with particular attention given to the opinions of beneficiaries of the Polish Returns programme, implemented by the National Agency for Academic Exchange. The study sought to identify the key factors influencing decisions to leave Poland and to return, by analysing the push and pull factors within the Polish academic environment, as well as working conditions and career opportunities. Additionally, the research explored the professional reintegration process of returning academics, the challenges associated with adapting to the Polish academic environment, and the participants’ future plans, including the possibility of re-emigration. The study was contextualised within the framework of previous research on academic migration and conducted within a theoretical framework that incorporates world-systems theory, brain drain and brain circulation issues, push-pull theory, migration network theory, institutional theory, and cumulative causation theory. Nineteen in-depth individual interviews were conducted with beneficiaries of the Polish Returns programme, who participated in the scheme between 2018 and 2022. The findings suggest that Poland is currently attracting returning academics due to improvements in research infrastructure, enhanced international opportunities, and the support provided by programmes such as Polish Returns. However, returning academics face challenges such as excessive bureaucracy, low salaries, and difficulties in hiring highly qualified staff. While the Polish Returns programme is generally positively evaluated, participants suggested it could be improved by increasing the proactive engagement of NAWA, simplifying the application system, introducing inflation adjustments to salaries, improving transparency, supporting self-help initiatives, ensuring employment stability after the grant period, and addressing the issue of hiring doctoral students as project group members by beneficiaries without habilitation.