Problem normatywności logiki w transcendentalizmie Kanta i jego późniejszych interpretacjach.

Głównym celem pracy doktorskiej zatytułowanej Problem normatywności logiki w Kantowskim transcendentalizmie i jego późniejszych interpretacjach jest próba oceny, na ile i w jakim znaczeniu Kantowska logika jest normatywna. W pracy argumentuję, że źródłem normatywności przypisywanej Kantowskiej logice jest transcendentalizm rozumiany jako teoria naukowa, która ma prowadzić do określenia koniecznych warunków poznania. Uważam, że zarówno logika ogólna, jak i transcendentalna na gruncie Kanta mogą zostać uznane za konieczne warunki poznania i że właśnie tak powinniśmy pojmować ich normatywność. Ponadto istnieje takie znaczenie logiki – rozumianej jako zasada racjonalności – które jest normatywne per se. W pierwszym rozdziale szkicuję historyczny rys stanowisk względem logiki rozumianej jako dyscyplina ludzkiego myślenia. Głównym wnioskiem płynącym z tej części rozważań jest spostrzeżenie, że logika – począwszy od Port-Royal i Eberharda – była dyscypliną interpretowaną materialnie albo jako metoda myślenia, albo jako źródło metafizycznych prawd. Leibniz ceni symboliczne operacje i używa terminu „znak” w sensie reprezentacji (formalnie), ale również rozumie logikę jako organon myślenia – materialnie. Kant rozpoczyna swoje dociekania dotyczące natury logiki wtedy, gdy spotykają się z sobą dwie tendencje: formalna i materialna.Drugi rozdział poświęcony jest Kantowskiemu rozumieniu logiki. Rozważam tu głównie stosunek logiki ogólnej do transcendentalnej. Drugim zadaniem jest omówienie klasyfikacji logiki, a także próba oceny, która z logik, jest normatywna. Kantowskie logiki rozumiane teoretycznie stanowią konieczne warunki myślenia.Rozdział trzeci jest próbą przyjrzenia się pragmatyczno-inferencyjnemu modelowi Brandoma. Brandom traktuje logikę jako normatywną zasadę racjonalności, jednak świadomie odchodzi od Kantowskiego transcendentalizmu. Rozdział czwarty służy omówieniu i analizie tezy o związku logiki z racjonalnością zaprezentowaną przez Roberta Hannę. Hanna powołuje się z jednej strony na Logikę Jäschego, z drugiej na koncepcję gramatyki uniwersalnej Chomsky’ego. Logice – pojmowanej jako ogólnie obowiązujące prawo czy jako elementarna zasada racjonalności –mogłaby ta „etyczna” normatywność odpowiadać. Mam jednak pewne wątpliwości, czy logice – tak jak rozumiał ją Kant w swoich wykładach – można by również ten rodzaj normatywności przypisać. W rozdziale piątym staram się zanalizować i zinterpretować problem prymatu rozumu praktycznego i ocenić, czy stanowi on adekwatne uzasadnienie normatywności logiki. Kluczowym wnioskiem wynikającym z omówienia tezy o prymacie okazuje się doświadczenie sensu, które towarzyszy nam w codziennym życiu. Ostatni rozdział prezentuje dwa różne podejścia do pojęcia normy – neokantowskie i pragmatyczne. W teorii neokantowskiej wątek transcendentalny jest obecny przed wszystkim w stwierdzeniu, że rzeczywistość jest czymś zupełnie innym niż norma, którą do jej poznania stosujemy. Norma nie należy do sfery bytu, raczej do sfery niebytu, nie jest jednak elementem z porządku psychologii, jest obiektywna. Stanowisko pragmatyczne – tu prezentowane przez Peirce’a – opiera się głównie na przekonaniu, że myślenie jest strategią przetrwania. Stosujemy normy we wnioskowaniu, ponieważ chcemy być bardziej skuteczni w działaniu, w osiąganiu naszych celów. Wnioski końcowe pracy stwierdzają obecność normatywności rozumianej transcendentalnie już w filozofii teoretycznej Kanta, nie trzeba jej zatem poszukiwać w metafizyce moralności. Ponadto, nie należy na gruncie Kanta przypisywać normatywności logice rozumianej technicznie, silnego pojęcia normatywności. Logika rozumiana jako zasada racjonalności jest normatywna per se. Jest to potwierdzone nie tylko przez transcendentalizm – przekonanie o uwarunkowaniu wszelkiego poznania, ale również przez tezę o prymacie rozumu praktycznego.

The aim of my PhD thesis The problem of the normativity of logic in Kant’s transcendentalism and its recent interpretations is to diagnose if and in what sense Kant’s logic is normative. I argue that the source of normativity that is ascribed to logic is simply Kant’s transcendentalism. I take transcendentalism as a scientific method that leads to the necessary conditions of cognition. I argue that both general and transcendental logic are to be taken as such necessary conditions and this is the way we should understand their normativity. Apart from that there is a sense of logic understood as a principle of rationality that is normative per se. In the first chapter I draw a historical sketch of the attitudes towards logic understood as a discipline of human thought. The main conclusion of this part is the observation that starting from the Port-Royal logic and Eberhard logic was considered rather “materially”: either as the method of thinking, or as a source of metaphysical truths. Leibniz appreciates symbolic operations and uses the term “sign” in the representational sense (formal logic) – and understands logic as the organon of thinking (materially). Kant starts his inquiry into the nature of logic at the time where material and formal tendencies meet.The second chapter is dedicated to Kant’s understanding of logic. The main problem I consider is the relation between general and the transcendental logic. The latter is to briefly analyse Kant’s classification of logic and assess which of the logics, if any, is normative. Kantian logics understood theoretically are the necessary conditions of thinking.The third chapter is an attempt to look closely at the pragmatic-inferential model of Robert Brandom.. Brandom’s model treats logic as the normative principle of rationality and thus intentionally drifts away from Kant.The forth chapter describes and analyses the thesis on logic and rationality formulated by Robert Hanna. One of the inspirations that Hanna refers to is Kant’s Lectures on Logic, the other is Chomsky’s universal grammar. We could apply this kind of “ethical” normativity to the logic understood as a universal law and the principle of rationality; nevertheless, I doubt if we can do the same with the logic that is presented in his lectures.In the fifth chapter I am trying to analyse and interpret the problem of Kant’s primacy of practical reason and see whether this conception could justify the normativity of logic. The conclusion of the chapter is that the crucial experience that we daily deal with is the experience of sense and meaningfulness. The last chapter presents two different approaches towards the concept of norm – neo-kantian and pragmatic. The transcendental element in neo-kantian theory is that the reality is something totally different from the norm we apply to it. Norm does not belong to the sphere of being, rather to the sphere of not-being, but it is not psychological, it is objective. The pragmatic approach – here presented by Peirce – rests mainly on the belief that thinking is a form of strategy to survive. We do apply norms while reasoning, because we want to be more effective in action, in reaching our ends. The final claim is that transcendental interpretation of normativity can already be found in Kant’s theoretical philosophy; there is no need to deduct it from the metaphysics of moral. Furthermore, I conclude that we should not ascribe the strong concept of normativity to the logic understood technically as a discipline of human thought. One can simply claim that logic is the necessary condition of thinking. Logic understood as the principle of rationality is normative per se. This claim is supported not only by transcendentalism, but also by the thesis on the primacy of practical reason.