Opodatkowanie pochodnych instrumentów finansowych podatkiem dochodowym od osób prawnych

Przedmiotem dysertacji jest problematyka opodatkowania dochodu będącego efektem transakcji na pochodnych instrumentach finansowych (derywatach) podatkiem dochodowym od osób prawnych na podstawie ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Zagadnieniem poddanym analizie jest zakres definicyjny przychodów oraz kosztów uzyskania przychodów dotyczących zawarcia, trwania, wyceny, realizacji, rezygnacji oraz zbycia praw z pochodnych instrumentów finansowych. Przeprowadzone badania dotyczą teoretyczno-prawnej koncepcji dochodu w podatku dochodowym od osób prawnych, w szczególności w zakresie transakcji na pochodnych instrumentach finansowych. Na kanwie analizy aktualnie obowiązującej normatywnej koncepcji dochodu stworzony został autorski model opodatkowania dochodów wynikających z transakcji na pochodnych instrumentach finansowych. W dysertacji określona została definicja dochodu na derywatach w oparciu o przypisy ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych oraz wskazana została wielkość, która zdaniem autora, powinna być uznana za takowy dochód z uwagi na zasady państwa prawa urzeczywistniającego warunki sprawiedliwości społecznej. Przedmiotem przeprowadzonej analizy jest ustalenie czynników obiektywnych oraz subiektywnych występujących po stronie podatników podatku dochodowego w zakresie realizowanych transakcji na derywatach, stanowiących determinanty kształtujące konsekwencje podatkowe. Przedmiot pracy dotyczy również zagadnienia działań podatników, zgodnych z językowym brzmieniem przepisów powszechnie obowiązującego prawa, lecz skutkujących manipulacjami wynikiem podatkowym na transakcjach na pochodnych instrumentach finansowych w podatku dochodowym. W toku przeprowadzonej analizy zostały sformułowane i udowodnione następujące tezy badawcze odnoszące się do teoretyczno-prawnej koncepcji opodatkowania dochodu: a) derywaty jako instrumenty rynku kapitałowego wymagają szczególnej regulacji prawa podatkowego, mając na uwadze cel zawarcia, sposób rozliczenia pochodnego instrumentu finansowego oraz rodzaj instrumentu bazowego. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. określająca przychody i koszty podatkowe, związane z rzeczywistą dostawą towarów oraz świadczeniem usług, nie uwzględnia zdarzeń gospodarczych będących transakcjami na pochodnych instrumentach finansowych mających w znaczącej części przypadków charakter nierzeczywisty. Przyjmując zatem założenie, iż intencją ustawodawcy jest opodatkowanie podatkiem dochodowym podmiotów działających w sektorze usług finansowych, celowym jest wprowadzenie przepisów szczególnych dotyczących przychodów i kosztów uzyskania przychodów związanych z pochodnymi instrumentami finansowymi. W przeciwnym wypadku opodatkowanie tych transakcji może stać się niemożliwe albo może prowadzić do podwójnego opodatkowania; b) sposób rozliczenia pochodnego instrumentu finansowego – rzeczywisty lub nierzeczywisty oraz cel, w jakim został zawarty kontrakt pochodnego instrumentu finansowego, a także rodzaj instrumentu bazowego – mają decydujący wpływ na skutki podatkowe kontraktu w podatku dochodowym od osób prawnych; c) wbrew dotychczasowym stanowiskom doktryny i judykatury, rodzaj instrumentu bazowego (zdefiniowany jako waluta lub wartość, względnie towar niebędący walutą) ma decydujący wpływ na określenie podstawy opodatkowania w podatku dochodowym w okresie pomiędzy dniem zawarcia kontraktu a dniem jego realizacji, rezygnacji lub zbycia kontraktu; d) rodzaj samego derywatu (np. opcja, forward, futures, swap) jest czynnikiem drugorzędnym (pobocznym) dla ustalenia skutków podatkowych transakcji na pochodnych instrumentach finansowych; e) przyjęte zasady prawa bilansowego przez podatników podatku dochodowego od osób prawnych mogą mieć fundamentalne znaczenie dla określenia dochodu podatkowego z tytułu transakcji na pochodnych instrumentach finansowych. W konsekwencji, istnieje możliwość swobodnego kształtowania podstawy opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych w zakresie transakcji na derywatach - zgodnie z decyzją podatnika; f) aktualnie obowiązująca ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. wskazuje na niemające uzasadnienia aksjologicznego przypadki, w których osiągnięcie ekonomicznego zysku z transakcji na pochodnym instrumencie finansowym nie skutkuje obowiązkiem rozpoznania przez podatnika przychodów podatkowych, jak również poniesienie ekonomicznej straty na pochodnych instrumentach finansowych nie daje możliwości zaliczenia straty w koszty uzyskania przychodów; g) zostało wykazane, iż w sposób niezamierzony wprowadzono do polskiego porządku prawnego przepisy umożliwiające opodatkowanie walutowych pochodnych instrumentów finansowych jednocześnie w oparciu o zasady ogólne związane z rozpoznaniem przychodów i kosztów uzyskania przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej, oraz zgodnie z przepisami dotyczące rozliczenia różnic kursowych, które pośrednio (w innych momentach i na innych zasadach) mogą być uznane za przychody lub koszty podatkowe wpływające na podstawę opodatkowania. W przekonaniu autora, wkładem twórczym przygotowanej rozprawy do nauki prawa finansowego jest opracowana teoretyczno-prawna koncepcja opodatkowania transakcji z udziałem pochodnych instrumentów finansowych. Opracowana koncepcja normatywnego dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych w zakresie pochodnych instrumentów finansowych daje możliwość eliminacji nadużyć przy określaniu podstawy opodatkowania, która w chwili obecnej może mieć charakter dowolny. Autor pragnie podkreślić wagę analizy przepisów ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. oraz Międzynarodowych Standardów Rachunkowości / Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej, jak również ich wpływ na kształtowanie i interpretację przepisów prawa podatkowego dotyczących rozliczenia transakcji na pochodnych instrumentach finansowych.

The subject of this doctoral dissertation is the issue of taxation of income that is the result of transactions with derivative financial instruments (derivatives) pursuant to the Corporate Income Tax Law of 15 February 1992 .The analyzed issue is the definitional scope of taxable income and tax deductible costs relating to the conclusion, duration, pricing, execution, cancellation rights and the sale of derivative financial instruments. The studies relates to theoretical and legal concept of the taxable income in accordance with the Corporate Income Tax Law, in particular in the scope of transactions on derivative financial instruments. On the background of the analysis of existing normative taxable income concept, proprietary model of taxation of income arising from transactions on derivative financial instruments has been created. The dissertation introduces the definition of taxable income on derivatives based on the Corporate Income Tax law of 15 February 1992 and determines the value which, according to the author, should be considered as such an income, due to the rule of the city of law, materializing the conditions of social justice. The purpose of the analysis is to determine the objective and subjective factors attributable to the taxpayers in the range of transactions on derivatives which are determinants creating the tax consequences. Course of work concerns also issues of taxpayers’ activities, although consistent with the language wording of the provisions of applicable law, but resulting with the manipulation of the tax income derived from the transactions on derivative financial instruments for the income tax purposes. In the course of the analysis the following research thesis related to theoretical and legal concept of taxable income have been formulated and proved: a) derivatives as capital market instruments require special tax law regulations, bearing in mind the purpose of the conclusion, the method of settlement of the derivative instrument and the type of underlying instrument. Corporate Income Tax Law of 15 February 1992 determining the taxable income and tax deductible costs associated with the actual delivery of goods and provision of services, does not include the tax consequences of transactions on derivatives which in a significant number of cases have a non-delivery character. Assuming therefore that the intention of the legislator is to tax the entities operating in the financial services sector, it is advisable to introduce the special provisions relating to revenues and tax deductible costs related to derivative financial instruments. Otherwise, the taxation of these transactions may become impossible, or may result in double taxation. b) the method of settlement of a derivative financial instrument - delivery or non-delivery, the purpose for which the contract was concluded, as well as the type of underlying instrument - have a decisive impact on the tax consequences of the contract according to the Corporate Income Tax law; c) contrary to current doctrine and judicature standpoints, the type of underlying instrument (defined as currency or value, or the goods not being the currency) has a decisive impact on the determination of the tax base for the corporate income tax purposes in the period between the date of conclusion of the contract and the date of its execution, cancellation or sale of the contract; d) the type of the derivative (e.g. option, forward, futures, swaps) is a secondary factor to determine the tax consequences of transactions on derivative financial instruments; e) the principles of accounting law adopted by the corporate income tax taxpayers’ can be of fundamental importance in determining the taxable income arising from the transactions on derivative financial instruments. In result, there is a possibility to freely determine the tax base for the corporate income tax purposes on transactions on derivatives – according to the taxpayer’s decision. f) currently valid Corporate Income Tax Law as of 15 February 1992 indicates not having axiological grounds cases in which the economic gains from the transactions on derivative financial instruments does not result in the obligation to recognize the taxable income, as well as incurring economic losses on derivative financial instruments does not allow to recognize the tax losses in tax deductible costs. g) the dissertation demonstrates that unintentionally to the Polish legal order, have been introduced the regulations allowing the taxation of foreign currency derivatives at the same time based on the general principles relating to the recognition of taxable revenues and tax deductible costs from the business activities, as well as in accordance with the provisions relating to the foreign exchange differences settlement, which indirectly (at other times and on different principles) can be considered as taxable revenues or tax deductible costs for the corporate income tax purposes. In the author’s opinion, a creative contribution of the given doctorial dissertation to the financial law is the theoretical and legal concept of taxation on transactions on derivative financial instruments. The developed concept of normative taxable income with respect to derivative financial instruments enables to eliminate abuses in determining the income tax base which at the moment can be determined freely and optionally. The author wishes to emphasize the importance of analysis of the provisions of the Accounting Act of 29 September 1994 and the International Accounting Standards / International Financial Reporting Standards as well as their impact on the creation and interpretation of tax law provisions concerning the settlement of transactions on financial derivatives.