Neodarwinowski paradygmat biopolityki

Głównym celem rozprawy doktorskiej jest zbadanie i analiza najważniejszych implikacji nauk przyrodniczych dla potrzeb współczesnej filozofii politycznej i filozofii prawa. Ostatnie osiągnięcia takich dyscyplin naukowych jak socjobiologia, psychologia ewolucyjna, kognitywistyka, genetyka czy neuronauki niosą ze sobą wiele istotnych danych antropologicznych posiadających pierwszorzędne znaczenie przy formułowaniu przekonującej teorii politycznej. Założenia antropologiczne dotyczące natury człowieka stanowią podłoże większości doktryn politycznych. Z tego względu wpływ nowożytnych nauk bazujących na darwinowskim paradygmacie na zrozumienie natury ludzkiej jest jednym z głównych zagadnień poruszanych w dysertacji. Wyniki badań przedsiębranych na gruncie nowożytnych nauk przyrodniczych służą jako baza wielu nowoczesnych koncepcji politycznych. Jednakże wpływ biologii ewolucyjnej jest raczej zniuansowany i nie wskazuje wyłącznie jednej politycznej interpretacji. Nowożytne nauki ewolucyjne wpływają na wiele różnych stylów myślenia politycznego, zarówno prawicowych jak i lewicowych. Dysertacja składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy z nich jest poświęcony wyjaśnieniu samego terminu „biopolityka”. Termin ten posiadał na przestrzeni lat wiele różnorodnych znaczeń. Przede wszystkim należy podkreślić, że neodarwinowska biopolityka jako interdyscyplinarne pole badań miedzy biologią i naukami politycznymi nie ma nic wspólnego z dobrze znanym rozumieniem biopolityki wprowadzonym przez Michela Foucault. Rozdział drugi rozprawy opisuje wcześniejsze (z przełomu XIX i XX wieku) próby zastosowania darwinowskiej teorii ewolucji w świecie filozofii politycznej i społecznej. Po pierwsze, należy zwrócić uwagę na filozofię polityczną Herberta Spencera, autora doktryny darwinizmu społecznego. Z uwagi na fakt, że teoria ewolucji odgrywała znaczącą rolę w idei politycznej sformułowanej przez rosyjskiego anarchistę, Piotra Kropotkina, jego koncepcja również została poddana analizie. Rozdział drugi wspomina także o teorii powstania państwa polskiego socjologa, Ludwika Gumplowicza. Te uwagi historyczne są niezbędne do wyświetlenia faktu, że przeszłe darwinowsko zorientowane koncepcje nie mają praktycznie nic wspólnego ze współczesnym neodarwinowskim trendem biopolitycznym. Celem rozdziału trzeciego jest przedstawienie ogólnej doniosłości zagadnienia natury człowieka dla historii myśli polityczno-prawnej. Dla potrzeb dysertacji wyróżniono i przeanalizowano trzy teorie natury ludzkiej: arystotelesowską, hobbesowską i doktrynę „czystej tablicy”. Każda nich jest istotnie, aczkolwiek w różny sposób, związana z neodarwinowskim paradygmatem biopolityki. Czwarty rozdział zawiera przegląd najważniejszych neodarwinowskich ujęć dotyczących natury ludzkiej i ich politycznych i prawnych implikacji. Przebadane i skomentowane zostały koncepcje takich autorów jak Roger D. Masters, Larry Arnhart, Francis Fukuyama, Peter Singer, Steven Pinker, Frans de Waal, czy Wojciech Załuski. Analizy te pokazują główny problem neodarwinowskiej biopolityki, mianowicie, brak zgody w przedmiocie wizji natury człowieka. Biopolityczni myśliciele definiują naturę człowieka na różne sposoby i dochodzą do odmiennych konkluzji politycznych. Dla niektórych myślicieli darwinowska wizja natury ludzkiej wspiera konserwatywny punkt widzenia, dla innych powinna być przemyślana jako wartościowa dla lewicy; bywa także postrzegana jako podstawa dla koncepcji państwa charakterystycznej dla liberalizmu społecznego. Dlatego ważne jest sformułowanie adekwatnego modelu zastosowania danych empirycznych dostarczanych przez nauki przyrodnicze w myśli polityczno-prawnej. Co więcej, należy rozpatrzyć przyczyny odpowiedzialne za wyżej wspomniany pluralizm w bieżącej dyskusji biopolitycznej. Problemy te są ściśle związane z zagadnieniem błędu naturalistycznego, które jest opracowane w piątym rozdziale dysertacji. Rozdział ten przedstawia historię pytania, czy między sferą bytu (fakty) i sferą powinności (wartości) znajduje się nieprzekraczalna przepaść, czy też nie. Badania podjęte w rozprawie implikują, że nowożytne przekonanie podważające przejście od faktów do wartości jest zakorzenione w mechanistycznej, a nie teleologicznej, wizji świata. Z tego powodu na gruncie nowożytnej wizji świata wiedza empiryczna dotycząca natury ludzkości i porządku społecznego nie może skutkować imperatywem mówiącym, że to, co jest naturalne, powinno stać się normą moralną. Nauki przyrodnicze mogą być jedynie źródłem informacji, które mówią coś o ograniczeniach, które muszą być wzięte pod uwagę przy podejmowaniu prób społecznych, politycznych czy prawnych reform oraz zmian. Konkluzje dysertacji mogą być podsumowane w następujący sposób. Bez wątpliwości neodarwinowska biopolityka powinna być traktowana jako istotny przełom w historii myśli polityczno-prawnej. Popularność i wielość politycznych interpretacji biologii ewolucyjnej potwierdza, że fenomen neodarwinowskiej biopolityki nie jest przypadkowy czy marginalny, ale że już posiada stałe miejsce w świecie nauk politycznych. Neodarwinowskie doktryny polityczno-prawne, za sprawą odniesień do badań nauk przyrodniczych, mogą stać się w większym stopniu naukowo udowodnione i przez to bardziej wiarygodne. Ponadto wiedza wniesiona przez nauki przyrodnicze nie może być ignorowana oraz niedoceniana przy opracowywaniu programów reform społecznych. Nauki przyrodnicze stwarzają wiele możliwości i szans w tym wymiarze.

The main objective of the PhD thesis is to examine and analyse the most important implications of Darwinian science for the needs of modern political and legal philosophy. The recent achievements of such branches of science as sociobiology, evolutionary psychology, cognitive science, genetics, or neuroscience present a lot of crucial anthropological information of predominant significance for formulating a credible political theory. The anthropological assumptions regarding human nature provide background and foundations for the majority of political ideas. Therefore, the impact of modern Darwinian science on understanding human nature is one of the central issues of the dissertation. The results of research conducted in modern natural sciences serve as the foundations of some modern political conceptions. However, the influence of Darwinian science is rather nuanced and does not imply only one political interpretation. Modern Darwinian science influences a lot of different political ways of thinking, both right- and left-winged. The dissertation consists of five chapters. The first one is devoted to clarifying the term “biopolitcs” as such. The term has had in a course of years several different meanings. First of all, one has to stress that neodarwinian biopolitcs as an interdisciplinary field of study on a crossing of biology and politcal science has nothing in common with well-known understanding of “biopolitcs” intruduced by Michel Foucault. The second chapter of the thesis describes the previous (at the turn of the 19th and 20th centuries) attempts of application the Darwin's theory of evolution into the realm of polictical and social philosophy. Firstly, attention should be payed to the political philosophy of Herbert Spencer, the author of the idea called Social Darwinism. Due to the fact that the evolutionary theory played also a significant role in a political idea formulated by Russian anarchist, Peter Kropotkin, conception of the latter thinker is analyzed, too. Finally, the chapter mentions the theory of the origins of state by Polish sociologist, Ludwik Gumplowicz. These historical remarks are necessary to highlight the fact that the past Darwinian-oriented conceptions have practically nothing in common with modern neodarwinian biopolitical trend. The third chapter aims to present a general significance of an issue of human nature for the history of political and legal thought. To the benefit of the dissertation three theories of human nature are indicated and analyzed: Aristotelian, Hobbesian, and the “Blank Slate” idea. Each of them are essentially, however in different ways, bound to the neodarwinian biopolitical paradigm. The fourth chapter contains a review of the most important neodarwinian approaches concerning human nature and their political and legal implications. The concepts of such authors as Roger D. Masters, Larry Arnhart, Francis Fukuyama, Peter Singer, Steven Pinker, Frans de Waal, or Wojciech Załuski are discussed and commented. These analyses show the main problem of neodarwinian biopolitcs, namely, a lack of consensus in a matter of a vision of human nature. Biopolitical thinkers define human nature in different ways and reach incoherent political conclusions. To some thinkers Darwinian vision of human nature supports conservative point of view, to others it has to be reconsidered as it has a noteworthy meaning for the Left or it serves as a basis for socio-liberal conception of state. Therefore, it is important to formulate an adequate model of application of empirical data delivered by natural sciences in political and legal thought. Moreover, one has to consider the reasons that are responsible for above mentioned pluralism in a current state of biopolitical debate. These problems are strictly connected with the problem of naturalistic fallacy which is elaborated in the fifth chapter of the dissertation. The chapter presents a history of the question whether there is an unbridgeable gulf between the sphere of “Is” (facts) and the sphere of “Ought” (values), or not. Research undertaken in the dissertation implies that a modern belief undermining a switch from facts to values is enrooted in a mechanical, not teleological, vision of the universe. For that reason, on a ground of modern vision of the world empirical knowledge concerning the nature of humanity and social order cannot imply the imperative saying that what is natural should become a moral norm. Natural sciences can be only a source of some information that say something about limitations that have to be taken into account in attempts of social, political, and legal reforms or changes. The conclusions of the dissertation can be summarized as follows. Undoubtedly, neodarwinian biopolitics should be treated as a crucial breakthrough in the history of political and legal ideas. The popularity and multiplicity of political interpretations of evolutionary biology confirm that this phenomenon is not accidental or marginal but it has already found constant place in a realm of political science. Neodarwinian political and legal ideas, thanks to references to natural sciences researches, tend to become more scientifically justified and therefore more credible. And last but not least, the knowledge contributed by natural sciences cannot be ignored or underestimated along with the elaboration of social changes programs. Darwinian science gives a lot of opportunities and chances in this matter.