"Honor bez egzageracji". Magnateria wobec paryskich wyrobów luksusowych w XVIII wieku

Przedmiotem rozprawy są praktyki stojące za docieraniem do Rzeczpospolitej paryskich wyrobów luksusowych w XVIII wieku. Analizie poddane zostały trzy aspekty tego fenomenu: praktyki nabywania przez magnaterię artykułów luksusowych podczas podróży do Paryża, mechanizmy importowania towarów na zlecenie oraz działalność kupców zajmujących się obrotem „rzeczami francuskimi” w Rzeczpospolitej. Wspomniane problemy były dotychczas w badaniach historycznych rozpoznane tylko w niewielkim stopniu. Celem prowadzenia badań było w związku z tym w pierwszej kolejności prześledzenie tych zjawisk i ich zrozumienie, a następnie opisanie i wykazanie ich znaczenia. Rozprawa podejmuje także próbę skonfrontowania uzyskanego materiału z problemami historii sztuki i historii społeczno-gospodarczej. Szczególny nacisk położony został na przede wszystkim na zjawiska takie jak praktyka shoppingu, działanie ekonomii kredytu, kształtująca się w XVIII wieku kultura konsumeryzmu, rola mediacji i zapośredniczeń w funkcjonowaniu cyrkulacji kultury. Jedna z kluczowych tez rozprawy dotyczy związku między docieraniem paryskich artykułów luksusowych do Rzeczpospolitej a umacniającymi się w XVIII wieku strukturami gospodarki kapitalistycznej i wolnorynkowej. Tym samym rozprawa podejmuje polemikę z badaniami nad „kulturowymi relacjami między Polską a Francją”, w których wykorzystuje się model „promieniowania” kultury oraz kategorię „francuskiego smaku” polskiej magnaterii. Problemy dotychczas rozpatrywane jako związane z orientacją kulturową elit oraz indywidualnym gustem dysponenta, w rozprawie ukazane zostały w świetle problemów z zakresu ekonomii i życia społecznego. Na płaszczyźnie metodologicznej praca czerpie przede wszystkim z nowych studiów nad konsumpcją luksusu (Daniel Roche, Natacha Coquery, Maxine Berg) i badań z zakresu historii społecznej. Punktem odniesienia jest także teoria transferu kulturowego (Michel Werner, Michael Espagne), teoria aktora sieci oraz studia post-kolonialne. Materiał wykorzystany w pracy pochodzi z istniejących już opracowań i opublikowanych źródeł, a także licznych archiwaliów. Należą do nich m.in. archiwa pozostałe po kilku rodzinach magnackich (Poniatowskich, Mniszchach, Sanguszkach itd), archiwa dyplomatyczne, archiwa paryskiej policji, materiały pozostałe po kupcach i negocjantach związanych z Warszawą. Pracy towarzyszy aneks dotyczący siły nabywczej liwra i złotego w XVIII wieku.

The aim of this dissertation is to examine how Polish magnates acquired Parisian luxury objects in the 18th century. It describes three aspects of the phenomenon: the culture of shopping and acquisitions made by the travellers, the commissions magnates gave to various agents, craftsmen and artists based in Paris, as well as the activities of Warsaw-based merchants who organized the import and distribution of Parisian luxury objects. The time scope of the study is the 18th century, but the main part of the thesis concerns the period 1740-1780. This dissertation consists of three parts, which are preceded by a short methodological introduction and followed by closing remarks. Each chapter deals with a different aspect of the problem. The first chapter, entitled “To Go to See Things”, deals with acquisitions made by magnates in Paris in two different – but not mutually exclusive – ways. The first one was to meet merchants at the hotel where the traveller chose to stay. Most of the merchants were either recommended to the magnate by the hotelier or run shops close to the hotel, so the geography of the Parisian luxury market is correlated in the dissertation with the locations of hotels popular among magnates. The second way of acquisition was to go shopping on the streets of Paris. In this case, the most popular choices for magnates were rue Saint-Honoré, Palais-Royal or Cité. The shopping practices are described in detail: the choice of boutique, the merchandise and its price, the workings of credit economy and – last but not least – the social and symbolic meaning of this process. The second chapter, “I Would Prefer it to be Cheaper” discusses the system of importing luxury objects. The chapter is divided into two parts. The first part describes the role of the agents and mediators who organized the import and often had some influence on the final form of the commissioned objects. Their role, identity and reputation is discussed in detail. The second part deals with problems connected with communication and the organization of the import. The analysis is based on four examples: Konstancja Poniatowska’s commission arranged by her husband Stanisław, commissions arranged by Jacek Ogrodzki on behalf of bishop Andrzej Załuski, Katarzyna Mniszech’s commission for a set of armchairs given to an unknown Parisian craftsman, and a commission given to the painter Carle van Loo by Amalia Mniszech. I focus on the people involved, the issues they discussed, the difficulties they encountered, financial problems, transport, logistics and – above all else – the expectations and mentality of the magnates. The third chapter, “Exporting Coin”, examines the market for Parisian luxury objects in Warsaw. It focuses on merchants renowned for their “French” offer, their networks, business practices and social standing. The analysis consist of two parts – the first one deals with the times of the Wettins, the second with the reign of Stanisław August. Despite major changes on the Warsaw luxury market, the main problems of its “French” branch remained the same throughout the century. The group of merchants renowned for their “French” offer consisted mostly of immigrants or sons of immigrants (e.g. Piotr Riaucour, Jacques Malherbe, Jacques Pelisson, Clemence Berneaux, the Teppers, the Chaudoirs). For many of them the main source of supply was Leipzig. Almost all of the merchants had relatively high incomes and some accumulated considerable fortunes in a very short period of time. The dissertation is based on a wide range of archival sources pertaining to 18th-century Polish magnates, various diplomatic archives, the records of the Parisian police and Polish press sources from the period. Data for this study was also collected from secondary literature in Polish, French, English and Ukrainian.