Myśl i kochaj. Szczęśliwy związek małżeński w poradnikach z drugiej połowy XX wieku

Tematem pracy doktorskiej jest wizja szczęśliwego małżeństwa (i intymnego związku miłosnego) w dyskursie poradnikowym w Stanach Zjednoczonych i w Polsce w drugiej połowie XX wieku. W kolejnych rozdziałach opisane zostają cztery zjawiska, które składają się i oddziałują na ten dyskurs. W pierwszym rozdziale głównym tematem jest terapia małżeństw (terapia par), to znaczy praktyka terapeutyczna, której przedmiotem nie jest rzeczywistość intrapsychiczna osoby, ale zyskująca ontologiczną tożsamość "relacja" pomiędzy dwiema osobami. Opisane zostają początki terapii par w Stanach Zjednoczonych, a także najważniejsi reprezentanci tej dyscypliny, którzy stworzyli jej podstawy w latach 60. i 70. Jej rozwój nakreślony zostaje na tle przemian obyczajowych i medialnych obrazów idealnej rodziny z lat 50., podważonych w dekadach kolejnych m.in. przez ruchy kontrkulturowe. W drugim rozdziale analizie poddane zostają cztery poradniki psychologiczne dla małżeństw (autorstwa A. Becka, J. Graya, J. Gottmana i R. Sternberga), wpierw jednak następuje szkic historyczny dotyczący rozwoju literatury samopomocowej (self-help literature) w Stanach Zjednoczonych. Opisane zostają m.in. takie zjawiska jak filozofia "pracy nad sobą " Benjamina Franklina, zaczerpnięta z powieści Horatio Algera narracja "od pucybuta do milionera", Ruch Nowej Myśli (tu wspomniane zostają m.in. poradniki N.V. Peale'a "Moc pozytywnego myślenia czy N. Hilla "Myśl i bogać się") i Ruch Ludzkiego Potencjału. Wreszcie, rozpoznana zostaje ukuta przez P. Rieffa kategoria "człowieka psychologicznego", a analizie poddane pojęcia "psychopaplaniny" (psychobabble) i pop-psychologii. Rozdział trzeci poświęcony jest polskiej szkole seksuologicznej (na tle dokonań zachodniej seksuologii), czyli działalności Kazimierza Imielińskiego i najpopularniejszym poradnikom polskim lat 60. i 70. autorstwa Mikołaja Kozakiewicza i Michaliny Wisłockiej. Wizja szczęśliwego związku w nich zawarta przedstawiona zostaje na tle rozpoznań dotyczących problemów młodych małżeństw w Polsce tego czasu. Zarysowana zostaje różnica pomiędzy narracją poradnikową czasu PRL a wzorcami amerykańskimi. Rozdział czwarty mówi o początkach praktyki psychoterapeutycznej w Polsce i o wkraczaniu dyskursu terapeutycznego na łamy polskiej prasy, zwłaszcza po przełomie 1989 roku. Nakreślona zostaje w skrócie historia najważniejszych instytucji, z których wywodzą się popularni i aktywni medialnie polscy terapeuci (m.in. Z. Milska-Wrzosińska, J. Santorski, W. Eichelberger, B. De Barbaro, E. Woydyłło), a następnie analizie zostają poddane poradnikowe rubryki w prasie kobiecej ("Twój Styl", "Zwierciadło", "Pani"). Dyskurs psychologiczny rozpoznany zostaje jako ważny element wyobrażeniowego krajobrazu Polski czasów transformacji, prezentowany na łamach prasy i książek jako część "zachodniego stylu życia". Omówione zostają cechy charakterystyczne tego dyskursu i przemiany zachodzące w jego obrębie (m.in. racjonalizacja, dążenie do legitymizacji, chwyt retoryczny polegający na "obalaniu mitów" i zastępowaniu ich lepiej uzasadnionymi przekonaniami). Działalność ekspertów rozumiana jest jako projekt dydaktyczny, stawiający sobie zadanie nauczenia Polaków mówienia o uczuciach, choć ignorujący procesy historyczne i abstrahujący od fundamentalnych przemian społeczno-ekonomicznych.

The main subject of the doctoral thesis entitled Think and Love. A Happy Marriage in Self-Help Books in the Second Half of the 20. Century is the vision of a successful intimate relationship in the therapeutic narrative in the United States and in Poland in the second half of the 20. century. In four chapters four phenomena are described that create and influence this narrative. In the first chapter couple therapy is described: a therapeutic practice which focuses not on the inner psychological reality but on the relationship between two people which is given its own ontological identity. The beginnings of couple therapy as well as its main theoreticians from the 1960s and 70s are mentioned. The history of the discipline is set on the background of the transformations of customs and images of the perfect family from the 1950s, then challenged by counterculture movements in the following decades. In the second chapter four self-help books for married couples (by A. Beck, J. Gray, J. Gottman and R. Sternberg) are analys ed. Before that, the history of American self-help literature is proposed. Phenomena such as Benjamin Franklin’s work ethics, Horatio Alger’s „rags to riches” narrative, New Thought and Human Potential movements are described. Finally, Philip Rieff’s concept of „the psychological man” is presented and notions such as „psychobabble” and „pop-psychology” are analysed. The third chapter is dedicated to the Polish school of sexology (on the background of Western research), including Kazimierz Imieli ń ski’s work as well as popular self-help books from the 1960s and 1970s by Miko ł aj Kozakiewicz and Michalina Wis ł ocka. The vision of a happy marriage which is there constructed, is confronted with the reality of Polish marriages in these decades. The difference between the Polish expert discourse of the time and the American narrative is drawn. Finally, the fourth chapter talks about the beginnings of psychotherapy practice in Poland as well as the emerging therapy culture, especially after the political breaktrough of 1989. The history of the most important therapeutic institutions and most influential psychologists is presented. The psychological columns in womens’ magazines („Twój Styl”, „Zwierciad ł o”, „Pani”) are then interpreted. The psychological / therapeutic discourse is seen as an important element of the Polish immagination in the times of transformation, since it is presented in the press as a part of the „Western way of life”. Characteristic features of this discourse as well as its transformations are described (such as rationalization, the striving for legitimization and the need to abolish myths). The activity of experts is seen as a didactic project, which aims to teach Poles how to talk about their feelings, while often ignoring historical processes and fundamental socio-economic changes.