Ubiory w nowożytnym Gdańsku (od połowy XVI do końca XVIII wieku)

Praca jest poświęcona rozwojowi ubiorów oraz mody w Gdańsku na przestrzeni od połowy XVI do końca XVIII wieku. Zakres czasowy ujęty w pracy prezentuje dynamiczny i bogaty rozwój Gdańska oraz ówczesnych ubiorów i mody. We wstępie zawarto informacje na temat rozwoju kostiumologii na świecie oraz w Polsce, a następnie autorka podjęła się przeanalizowania rozwoju kostiumologii dotyczącej Gdańska. W pierwszym rozdziale (od poł. XVI wieku do 1620) zaprezentowana została moda hiszpańska jako dominująca w tym okresie, ale w Gdańsku obok niej funkcjonowały także wpływy niemieckie, włoskie, angielskie i polskie. W rozdziale drugim (1620 – 1650) ukazano jeszcze wpływy mody hiszpańskiej, która powoli ustępowała miejsca modzie francuskiej, zaznaczenie pojawienia się w Gdańsku w modzie kobiecej alamody a w modzie męskiej – pourpointa a potem casaquin’a. Silne związki z Gdańskiem miała także moda polska co ukazują rysunki Petera Mundego z jego podróży do Gdańska w 1642 roku. W tym samym czasie w Gdańsku ogłoszono prawo antyzbytkowe dotyczące ubiorów. Istotną rolę dla rozwoju francuskiej mody w Polsce jak również i w Gdańsku miała polska królowa Ludwika Maria Gonzaga. W rozdziale trzecim (1650 – 1700) skupiono się na ugruntowywaniu się mody francuskiej w Gdańsku. Pojawiły się nowe męskie ubiory, jak nowe spodnie znane jako rhinegraves oraz później justaucorps a brevet, jak też akcesoria takie jak peruki. W modzie damskiej szczególne znaczenie miało pojawienie się jednoczęściowej sukni znanej pod nazwą mantua. Zaakcentowano także fascynacje Orientem i Dalekim Wschodem i jaki miało to wpływ na modę ale także na kształtowanie się konstrukcji ubiorów przykładem tego była robe de chambre. W dwóch ostatnich rozdziałach (1700 – 1750, 1750 – 1795) poświęconych XVIII wiekowi zaznaczono rozwój mody w Gdańsku jak i konstrukcji ubiorów. W pierwszej połowie XVIII wieku w męskich ubiorach kształtuje się podstawowy komplet oficjalnego ubioru męskiego na który składały się justaucorps, spodnie – culotte, kamizelka – veste, pończochy i eleganckie czarne trzewiki z klamrą i kapelusz tricorne. W modzie damskiej następuje dynamiczny rozwój różnych ubiorów począwszy od oficjalnych sukien dworskich robe de cour a kończąc na mniej znanych jak contusche czyli damski kontusz, porównywany do sukien robe volante czy andrienne. Pojawiają się ubiory znane jako deshabille – wygodne, niezobowiązujące noszone także przez niższe klasy społeczne casaquin, pet an l’air i caraco. Zaznaczono także pojawienie się nowych tendencji w modzie jak anglomanię czy indomanię, dotyczącą mody na wszystko co angielskie lub indyjskie. Źródłami do badań tych ubiorów w Gdańsku były niezwykle ciekawe ale i nieznane opisy ubiorów noszonych w Gdańsku, którego autorem był nauczyciel tańców Gottfried Taubert. Autorka także poddała analizie kostiumologicznej znany inwentarz mienia Magdaleny Szumanowej a jeśli chodzi o ubiory polskie przebadała także rejestr sprawunków polskiej szlachty. W ostatnim rozdziale ze względu na dynamiczny rozwój mody w XVIII wieku dzięki rozwojowi innowacji technicznych w przemyśle, autorka zwraca uwagę na kwestię związków rozwoju mody z techniką przemysłową oraz na wydarzenia historyczne i polityczne (jak wojna siedmioletnia, wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych czy Rewolucja Francuska, ruch abolicjonistów). W tym przypadku przydatne okazały się zachowane żurnale mód, które niezwykle interesująco i na bieżąco informowały o ważnych wydarzeniach, tak jak było to w przypadku rewolucji Francuskiej, a także na podstawie prac encyklopedycznych i poradników dla kobiet, w których pisano o modzie. Autorka zwraca uwagę na ubiory poszczególnych grup zawodowych i etnicznych w tym czasie (Menonitów, marynary, flisaków czy Kaszubów) oraz porusza problem wpływu Rewolucji Francuskiej na ubiory w Gdańsku by na końcu zaznaczyć wpływ nadchodzącego klasycyzmu. Praca została podzielona chronologicznie na pięć rozdziałów. W każdym z rozdziałów zostały omówione ubiory męskie i damskie i występujące w nich zmiany z uwzględnieniem trendów występujących w poszczególnych okresach. Analizy ubiorów podjęto się na bazie zachowanych obiektów znajdujących się w kolekcjach w muzeach na świecie, w Polsce głównie w Muzeum Narodowego w Warszawie oraz w Gdańsku oraz szeroko rozumiana ikonografia, pamiętniki czy opisy z podróży i zapisy inwentarzy. Ze względu na konieczność dokonania opisu i analizy poszczególnych ubiorów, praca zawiera znaczną liczbę ilustracji zamieszczonych w drugiej części pracy, a także ich spis oraz bibliografię.

The thesis is devoted to the development of clothing and fashion in Gdańsk during the mid -16th to the end of 18th centuries. The time range included in this dissertation represents a dynamic and rich development of the city – including fashion and clothes in this period. The preface contains information about development of costumology in the world and then in Poland and finally in Gdańsk. The first chapter (from the half of the 16th century to 1620) presents the Spanish fashion as dominating in that period, but Gdańsk was also influenced by German, Italian English and Polish fashion. The second chapter (1620 – 1650) continues to examine Spain fashion which gradually gave way to French fashion, with the important emergence of feminine fashion – alamoda dress in Gdańsk, and the men’s fashion – pourpoint and casaquin. Polish fashion was also strongly connected with Gdańsk, which is demonstrated in the drawings of Peter Mundy from his travel to Gdańsk in 1642. In this same year the City Council adopted sumptuary laws on clothing for all the people living in the city. The Polish queen, Ludwika Maria Gonzaga, played a very important role in spreading French fashion. The third chapter (1650 – 1700) focuses on the dominance of French fashion in Gdańsk. New men’s clothing appeared – trousers rhinegraves and later justaucorps a brevet, as well as accessories such as wigs. In women’s fashion, the appearance of a one-piece dress known as mantua was of particular significance. The fascination with Orient and Far East, and how it affected fashion can be seen on the example of robe de chambre. The last two chapters (1700 – 1750, 1750 – 1795) are devoted to the 18th century, showing the development of fashion in Gdańsk as well as clothing construction. The first half of 18th century sees setting the basic set of formal male outfits consisting of justaucorps, culotte (trousers), veste (waistcoat) and stockings and elegant black shoes with buckles and with a tricorne hat. In women’s fashion there was a dynamic development of different garments, from formal dresses robe de cour to less known ones, such as contusche, which can be compared to robe volante and andrienne. At that time there appeared clothes known as deshabille – comfortable and used at home and worn by lower social classes – casaquin, pet an l’air and caraco. New trends in fashion – anglomania and indomania – are also examined. Very interesting and unknown descriptions of clothing/fashion in Gdańsk in first half of the 18th century by Gottfird Taubert, a dance teacher in Gdańsk, were the sources of the doctoral research. The author also analyzed a well known inventory of the property of Magdalena Szumanowa and examined Polish costumes from some the business records of Polish nobility. In the last chapter the author discusses the dynamic development of fashion in the 18th century due to technical innovations in the industry and the issues of fashion in relation with the industrial technology and historical and political events (Seven Years War, Civil War in America, French Revolution or the abolitionist movement). The findings were also based fashion journals, very interesting and informing about important events related to French Revolution, as well as on encyclopedic works and guidebooks for women. The authors analyzes clothes of particular professional and ethnic groups at that time (Mennonites, mariners, rafters and Kashubians) and raises the problem of the influence of the French Revolution on clothing in Gdańsk, to finally mark the impact of the coming Classicism. The thesis is divided into five chapters, in chronological order. In each chapter men’s and women’s clothes and their fashion changes were discussed, taking into account the trends occurring in individual periods. The dress analysis was made on the basis of preserved extant objects found in the collections in museums of the world, in Poland – mainly from the National Museum in Warsaw and in Gdańsk – and widely understood iconography, the memoirs or descriptions of travels, inventory notes. Due to the necessity of describing and analyzing individual fashions, the dissertation contains a large number of illustrations in the second part of thesis, as well as their list and bibliographies.