Architektura Północnego Lewantu, Taurusu i Północnej Mezopotamii od połowy XI do początku IX tysiąclecia B. C.

Dysertacja poświęcona jest ewolucji architektury na obszarach Północnego Lewantu, Taurusu i Północnej Mezopotamii w początkach jej genezy, która przypada na okres od połowy XI do początku IX tys. B. C. Do niedawna był to jeden z najsłabiej rozpoznanych archeologicznie okresów, co spowodowało powstanie szeregu uogólnień na temat początków rozwoju architektury. Obecnie ta sytuacja uległa istotnej zmianie. Intensyfikacja badań nad rozwojem neolitu na Bliskim Wschodzie w okresie ostatnich dwudziestu pięciu lat doprowadziła do odkrycia wielu nowych stanowisk oraz pełniejszego zbadania lub weryfikacji innych, wcześniej już znanych. Dane uzyskane w ich wyniku rzuciły nowe światło na kwestię rozwoju architektury w początkach neolitu, a przede wszystkim ukazały ogrom jej zróżnicowania regionalnego. Zakres i nowocześniejsze metody badań umożliwiają prześledzenie procesu formowania się najstarszych form budownictwa oraz spojrzenie z innej perspektywy na ewolucję architektury w poszczególnych regionach Bliskiego Wschodu. W zaistniałej sytuacji zasadnym wydawało się podjęcie próby monograficznego opracowania architektury wspomnianych regionów w początkach neolitu, z uwzględnieniem odkryć ostatnich lat. Niniejsza praca systematyzuje i charakteryzuje poszczególne elementy architektury, takie jak: surowce i materiały budowlane, techniki konstrukcyjne oraz zróżnicowanie form i funkcji budowli na obszarze Lewantu Północnego, Taurusu i Północnej Mezopotamii do momentu wykształcenia się pierwszych społeczności neolitu preceramicznego o wykrystalizowanych formach gospodarki wytwórczej. Niezwykle istotnym elementem jest wykazanie zróżnicowanych lokalnie tradycji budowlanych oraz próba wskazania czynników środowiskowych, które wydają się w znacznym stopniu warunkować ten proces. Ważnym celem rozprawy było także porównanie form architektury wyżej wymienionych regionów i ukazanie policentrycznego charakteru rozwoju neolityzacji Bliskiego Wschodu, także w odniesieniu do tej dziedziny działalności człowieka w przeszłości. W świetle badań wykopaliskowych, niezwykle intensywny rozwój wykazują ośrodki Północnego Lewantu oraz sąsiadujące z nimi regiony Taurusu i Północnej Mezopotamii, powiązane siecią rzeczną środkowego oraz górnego Tygrysu i Eufratu. Mimo pewnych ogólnych podobieństw, architektura poszczególnych, wyżej wymienionych regionów wykazuje wiele cech indywidualnych, stanowiących swoiste zalążki lokalnych tradycji budowlanych.

This dissertation is dedicated to the evolution of architecture on the areas of Northern Levant, Taurus and Northern Mesopotamia in their beginning, which is dated on period between the middle of IX and beginning of IX millennia BC. Recently it was one of the worst recognized periods, which caused creation of many generalizations about architectures’ development. Actually, this situation has been changed considerably. Intensive archaeological fieldworks on the Middle East, which took place during the last 25 years, caused many new discoveries of the Early Neolithic sites and verification of the others, excavated previously. Available data showed development of the Early Neolithic architecture in the new light and presented magnitude of their local diversification. Range of investigation as well as much modern methods make possible to observe process of creation of the oldest architectural units and to look on the whole evolution of architecture of the main Middle Eastern regions from different point of view. In this case, to write a monographic study of architecture on the mentioned areas at the beginning of the Neolithic, including new discoveries, seemed to be legitimate. Present paper systematize characterize individual elements of architecture, like natural sources and construction materials, techniques as well as diversification of forms and functions of architecture in Northern Levant, Taurus and Northern Mesopotamia until beginning of the first pre-pottery agricultural societies. Essential element is to prove local diversification of architecture as well as indication of environmental factors, which seem to have large influence on this process. An important aim of dissertation was also comparison of architectural forms from the regions mentioned above and to show polycentric character of the Middle Eastern Neolithic, also in this part of humans’ activity in the past. In the light of archaeological investigations, the most intensive development represents the sites of Northern Levant as well as neighboring regions of Taurus and Northern Mesopotamia, connected together by the Euphrate and Tigris rivers. Despite of some general similarities, the architecture of each above mentioned region shows many individual features, which are special cradles of local architectural traditions.