Biologiczny standard życia w Królestwie Polskim przed uwłaszczeniem. Wysokość ciała poborowych, 1835-1866

Celem niniejszej pracy jest odtworzenie trendu sekularnego wśród rekrutów z Królestwa Polskiego wcielanych w latach 1834-1866 do wojska rosyjskiego. Zgodnie z ustaleniami antropometrii historycznej zmiany w wysokości tej grupy odzwierciedlają przemiany jakim podlegała populacja i są czułym miernikiem biologicznego standardu życia. W pracy wykorzystano najstarsze zachowane dla centralnej Polski dokumenty związane z corocznym poborem do wojska. Przebadano rekrutów z guberni kaliskiej, kieleckiej, lubelskiej, podlaskiej i warszawskiej. W 1844 r. obszar ten zamieszkiwało około 3,1 mln osób, co stanowiło 66% populacji Królestwa Polskiego. W toku prac zgromadzono informacje o 66 495 rekrutach urodzonych w latach 1813-1845. Okazało się, że w Królestwie Polskim proces wyboru rekrutów wyglądał odmiennie niż w Imperium Rosyjskim. Urzędy działały wg regulacji wydawanych w Warszawie, a nie Petersburgu, a te inaczej definiowały kryteria formalne, jakie musiał spełnić przyszły żołnierz. W Królestwie Polskim werbunku dokonywano wśród ludzi liczących 20−30 lat i wyznaczono wyższą, niż w samej Rosji, minimalną wysokość ciała. W całym badanym okresie wynosiła ona 36 werszków (160 cm). Aż do 1865 roku nie zdecydowano się na wprowadzenie w Królestwie Polskim zasady losowania, co uczyniłoby powinność zaciągową bardziej sprawiedliwą. Przez cały badany okres o wcieleniu do wojska decydowali urzędnicy. W wyniku ich działań powoływano w pierwszej kolejności osoby najwyższe. Analiza składu społecznego wykazała, że w grupie rekrutów dominowali chłopi i to w stopniu znacznie większym, niż wynikałoby to ze spisów ludności. Średnie liczone dla rekrutów mierzących co najmniej 36,125 werszka wynosiły 167,9 cm dla osób urodzonych około 1814 roku. Dla rocznika 1834 było to 165,6 cm, co daje nam ujemny trend sekularny o sile 1,2 cm na dekadę. Wyniki poborów z lat 1865−1866 (urodzeni 1844−1845) pokazują, że w następnych latach doszło do odwrócenia trendu, a średni wzrost rekrutów wyniósł 166,5 cm. Zastosowanie metody regresji uciętej pozwoliło oszacować wysokość populacji Królestwa Polskiego dla ludzi urodzonych około 1814 roku na 166,2 cm. Trzy dekady później było to 164,2 cm dla chrześcijan i 163,9 cm po uwzględnieniu ludności wyznania mojżeszowego. Staraliśmy się odpowiedzieć na pytanie, w którym okresie życia (pierwsze 1000 dni czy lata dojrzewania) badani rekruci odznaczali się największą wrażliwością na stresy środowiskowe. W tym celu wykorzystaliśmy ceny żywności (ziemniaków i żyta) odnotowane dla miasta Warszawy. Okazało się, że wysokość rekrutów z różnych regionów Królestwa Polskiego silnie korelowała z indeksem cen żywności, zwłaszcza w 1. i 16. roku życia. Znaczne pogorszenia w poziomie aprowizacji, jak np. drożyzna roku 1831 odbijały się na wysokości rekrutów, którzy przyszli wtedy na świat, jak i na tych, którzy przeżyli je w okresie dojrzewania. Ta sam zależność występowała w latach urodzajnych, co skutkowało podniesieniem średniej wysokości rekrutów. Przeanalizowaliśmy czy w pierwszej połowie XIX wieku istniały różnice w wysokości pomiędzy populacjami chrześcijan i Żydów. Z badań Michała Kopczyńskiego wiedzieliśmy, że wśród osób urodzonych w drugiej połowie wieku różnica ta wynosiła nawet 5 cm, a do tego zaobserwował on odmienny przebieg trendu sekularnego w obu grupach. Udało nam się ustalić, że w każdej z przebadanych kohort chrześcijanie byli wyżsi. W średnich obliczonych dla dorosłych rekrutów różnice sięgały od 0,3 do 1,4 cm. W populacjach, z których pochodzili, musiały być jeszcze większe. Wartości obliczone metodą regresji uciętej dla roczników 1844−1845 wskazują, że chrześcijanie byli wyżsi o około 2,5 cm.

The objective of the present dissertation is to investigate the secular trend in the body height of Russian Imperial Army conscripts from the Kingdom of Poland in the period 1834−1866. The average military height reflects changes in the population's standard of living at large. Lists of army conscripts from the 1830s provide one of the oldest anthropometric data for central and eastern Poland. Polish State Archives contain documents from the regions of: Kielce, Kalisz, Lublin, Siedlce, Warszawa. In 1844, this area was inhabited by 3.1 million people (66% of the entire population of the Kingdom of Poland). The total sample for this study consists of 66 495 conscripts born from 1813 to 1845. The process of selecting recruits in the Kingdom of Poland was different than in the Russian Empire itself. The recruiting offices operated according to regulations issued in Warsaw, not Petersburg. In Poland, recruitment was carried out among people aged 20-30, and the minimum body height was higher than in Russia. In the entire analyzed period, it was 36 vershoks (Russian unit of measurement that is no longer in use; 160 cm). Until 1865, the government decided not to introduce the rule of random selection in the Kingdom of Poland, which would make military conscription fairer. Instead, the principle maintained throughout the analyzed period was that the officials were the ones determining who should be drafted into the army. As a result of their decisions tallest people were often mobilized in the first place. The analysis of the social composition and background of recruits showed that peasants dominated the examined group to a much greater extent than it would appear from the censuses. The average height of recruits measuring at least 36,125 vershoks was 167.9 cm for people born around 1814. For those born in 1834 it was 165.6 cm, which gives us a negative secular trend (-1.2 cm per decade). Measurements of recruits made in the following years (born in 1844-1845) show that the trend reversed. The use of ‘truncated regression’ method allowed to estimate the average height of the population of the Kingdom of Poland at 166.2 cm (people born in 1814). Three decades later, it was 164.2 for Christians and 163.9 if one would include members of the Jewish minority. We also sought to answer the question in which period of life (the first 1000 days or the years of adolescence) recruits showed the most significant sensitivity to environmental stresses. We used food prices (potatoes and rye) recorded for the city of Warsaw. It turned out that the average height of people from various regions of the Kingdom of Poland strongly correlated with the food price index, especially in the first and sixteenth year of life. Significant deteriorations in the availability of food, such as the period of high prices of 1831, impacted the height of the recruits born during that time as well as of those who lived through such difficult times during their adolescence. The same type of relation can be observed for prosperous times, when harvests were good and lower prices made food easier to obtain which, in turn, was reflected in the increase of the average height of the recruits. We also analyzed the differences in height between Christian and Jewish populations in the kingdom of Poland in the first half of the 19th century. We knew from Michał Kopczyński's research that among people born in the second half of the century this difference reached as much as 5 cm. His studies also demonstrated that the course of the secular trend in both groups differed. We found that Christians were taller in each of the cohorts we studied. Among adult recruits, the differences ranged from 0.3 to 1.4 cm. These differences had to be even more significant in the wider populations from which the recruits came from. After applying the truncated regression method the data indicates that Christians born in 1844-1845 were on average taller from their Jewish counterparts by 2.5 cm.