Migrantka jako Obca. Perspektywa filozofii i sztuki współczesnej

Obcość istnieje od kiedy pojawiła się potrzeba oddzielenia swojego i swoich od tego, co obce, nieznane, porządku od chaosu, cywilizacji od dzikich. Obcość jest czymś, co nadchodzi z zewnątrz i nieoczekiwanie przenika do „naszego” świata, który już nigdy nie będzie taki sam. Współcześni Obcy to przede wszystkim migranci i uchodźcy, którzy pukają do naszych drzwi i nie da się już od nich schować. Zderzenie z obcością jest nieuniknione, jest ono naturalnym skutkiem zjawiska migracji. Coraz więcej mówimy dziś o znaczeniu płci w procesach migracyjnych. Pytanie „Czy płeć ma znaczenie?” zamieniane jest pytaniem „Dlaczego płeć ma znaczenie?”. Temat kobiecej migracji jest jednak mało badany przez współczesnych filozofów. Perspektywa kobieca zajmuje ważne miejsce w badaniach przede wszystkim socjologicznych, a w filozofii, w której temat migracji stał się już dosyć ważny, kobieca obcość wciąż pozostaje na marginesie. Praca składa się z trzech głównych części. W Części I przyjrzałam się obcości i inności w ich immanentnym związku z wykluczeniem oraz zmapowałam podstawowe figury Obcych i Innych. Opierając się na ksenotopologii Bernharda Waldenfelsa, wprowadziłam ważne, moim zdaniem, rozróżnienie między używanymi czasem synonimicznie obcością i innością jako czymś zewnętrznym oraz czymś wewnętrznym kulturze większości. W ten sposób wyłoniłam figurę migrantki jako Obcej, z którą pracuję następnie w kolejnych częściach pracy, twierdząc, że płeć odgrywa kluczową rolę w procesach migracyjnych, ponieważ migrantka jest zarówno Obcą ze względu na swoje pochodzenie, jak i Inną ze względu na swoją płeć. Przeanalizowałam główne motywy i formy wykluczenia obcych, dokonałam również analizy pojęć takich jak gościnność i wrogościnność. Wprowadziłam do dyskusji kategorię „własnego miejsca”, skupiłam się również na analizie języka obcości i inności. Jako alternatywną językowi formę wypowiadania się zaproponowałam sztukę, która jest bardziej inkluzyjna i otwarta na Inność. W Części II przeanalizowałam mapę w sensie fizycznym i symbolicznym, umiejscawiając na niej emancypacyjne doświadczenia kobiecego poruszania się i znikania oraz wprowadziłam ją jako metodę postrzegania świata. Dalej przedstawiłam trzy najważniejsze, moim zdaniem, projekty kobiecego stawania się, przeanalizowałam rolę ciała i seksualności w procesach migracyjnych. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego kobiety-migrantki doświadczają stygmatyzacji ze strony społeczeństwa w krajach swojego pochodzenia, zastanowiłam się, jaką rolę ciało kobiety odgrywa w procesach narodotwórczych i dlaczego migracja kobiet postrzegana jest jako zagrożenie. Poddałam analizie kwestię opuszczenia Domu w sensie fizycznym i symbolicznym, omawiając dom, rzekomo „kobiece miejsce”, z jednej strony jako przestrzeń opresji, z drugiej zaś strony jako przestrzeń oporu. Zastanowiłam się nad przyrodą doświadczenia, rozpatrując je jako formę wiedzy oraz jako formę oswajania świata poprzez poruszanie się (Erfahrung). Zakończyłam tę część analizą granicy i pogranicza jako miejsca (czy raczej przestrzeni) radykalnego spotkania Swojego z Obcym, cywilizacji ze światem „dzikich”. Opisując dyskusje na temat otwarcia lub zamknięcia granic oraz przywołując konkretne przykłady zilustrowane przez sztukę, pokazałam granicę jako żywe, tętniące życiem nie-miejsce, które wbrew pozorom nie jest szczelnie, ale porowate. Sięgnęłam również do granic w sensie metaforycznym. Część III poświęciłam praktycznemu umiejscowieniu moich dotychczasowych rozważań. W pierwszym rozdziale opisałam inność i obcość kobiety poprzez analizę praktyk artystycznych, skupiając się na sztuce artystek-migrantek. W drugim rozdziale przeszłam do analizy obcości inności w sztuce ukraińskich artystek w Europie. Posługując się wynikami projektu badawczego Bord(h)ers, który zrealizowałam w 2018 roku, skupiłam się na sylwetkach sześciu artystek, z którymi przeprowadziłam pogłębione wywiady o ich doświadczeniu inności i obcości.

Otherness exists since the need to separate oneself from that which is foreign and unknown, order from chaos, civilization from the wild world. Otherness is something that comes from the outside and unexpectedly enters “our” world that will never be the same again. Contemporary Others that come from the outside are primarily migrants and refugees who are right here, behind our door and it is impossible to hide from them. The clash with Otherness is inevitable, it is a natural result of the phenomenon of migration. Today we are speaking more and more about the importance of gender in migration processes. The question “Does gender matter?” is replaced with the question “Why does gender matter?”. The topic of female migration, however, is little studied by contemporary philosophers. The female perspective occupies a significant place in primarily sociological research, and in philosophy, where the topic of migration has already become quite noticeable, it is still marginalized. The work consists of three main parts. In Part I, I looked at strangeness and otherness in their inherent relation with exclusion and mapped the basic figures of Strangers and Others. Building my research on Bernhard Waldenfels' xenotopology, I introduced an important distinction between strangeness and otherness (which are often used synonymously) as something external and internal to the dominant culture. I analyzed the main motives and forms of exclusion of Others and Strangers, and I also discussed such concepts as hospitality and hostipitality. I introduced the category of “own place”, analyzing its role as a space of self-redefinition that plays a crucial role in female becoming. I also focused on the analysis of the language of strangeness and otherness, arguing that language reveals strangeness and can be a reason for exclusion, therefore silence is often a survival strategy for marginalized groups. On the other hand, speaking is an act of agency, that emancipates and makes visible the person who speaks. As an alternative form of speaking, I proposed art which is more inclusive and open to Otherness. In Part II, I analyzed the map in a physical and symbolic sense and introduced it as a method of perceiving the world. Next, I presented the three most important, in my opinion, projects of female becoming. I also discussed the role of the body and sexuality in migration processes. I analyzed the issue of leaving Home in a physical and symbolic sense by discussing the notion of Home, an allegedly “female place”, as a space of oppression, but also as a space of resistance. I reflected on the nature of experience, considering it as a form of knowledge and as a form of taming the world through movement (Erfahrung). I finished this part with an analysis of the border and the borderland as a place (or rather space) for a radical meeting of the Self and the Other. In Part III, I described the otherness and strangeness of migrant women through the analysis of artistic practices, focusing on the art of female artists with migrant background. Using the results of the research project Bord(h)ers, which I carried out in 2018, I focused on the profiles of six female artists with whom I conducted in-depth interviews about their experience of being Others. I analyzed their migration histories, presenting them in a broader context, reaching the issues of cosmopolitanism, trauma, citizenship, artivism, social ties, and motherhood.