Pojęcie wiedzy niejawnej. Analiza poglądów metodologicznych i epistemologicznych Michaela Polanyiego

Praca zawiera eksplikację metodologicznych i epistemologicznych poglądów Michaela Polanyiego, w aspekcie problemów, twierdzeń i założeń wyznaczających treść i zakres pojęcia wiedzy niejawnej (tacit knowledge). Eksplikacja pojęcia wiedzy niejawnej stanowi tu nadrzędny, zaś eksplikacja poglądów Polanyiego – tj. ich systematyzująca rekonstrukcja w aspekcie genezy, struktury i funkcji – cel instrumentalny. Rozdział pierwszy stanowi podsumowanie stanu badań. Zawiera on rekonstrukcję typowych interpretacji poglądów Polanyiego, jakie funkcjonują na gruncie polskiej i światowej (anglo- i niemieckojęzycznej) literatury filozoficznej oraz typowych sposobów rozumienia kategorii „tacit knowledge”, jakie funkcjonują zarówno na gruncie pism Polanyiego, jak i poza nimi – w literaturze z zakresu socjologii nauki, językoznawstwa oraz psychologii poznawczej. Większość z tych analiz ma charakter semiotyczny – tzn. zdaje sprawę wyłącznie ze sposobów użycia samego terminu (słowa). Rozdział drugi zawiera analizę poglądów Polanyiego w aspekcie przedmiotowym, skoncentrowaną na rekonstrukcji oraz systematyzacji jego twierdzeń rozproszonych w tekstach źródłowych. Rekonstrukcja ta przebiega w porządku diachroniczno-synchronicznym. Oznacza to, że obie omawiane w tym rozdziale koncepcje – niejawnych przesłanek (tacit premisses) oraz osobistej decyzji (personal decision) – nie tylko składają się na swoiste dla Polanyiego, oryginalne pojęcie nauki, ale i wyznaczają punkt zwrotny na drodze ewolucji jego poglądów epistemologicznych. Z jednej strony mają one stanowić alternatywę dla obiektywistycznego modelu poznania i wiedzy, którego krytyka jest zasadniczym celem jego pierwszych prac – „Science, Faith and Society” [1946], „Logic of Liberty” [1951] oraz „Personal Knowledge” [1958], z drugiej strony stanowią trzon założeń koncepcji niejawnego poznania, którą Polanyi opracowuje dopiero na przełomie lat 60. i 70. – na gruncie „The Tacit Dimension” [1966], „Knowing and Being” [1969] oraz „Meaning” [1975]. Rozdział trzeci zawiera rekonstrukcję ostatniej fazy poglądów Polanyiego – koncepcji niejawnego poznania (tacit knowing), opracowanej przezeń pod koniec życia – na przełomie lat 60. i 70. Podstawowym celem tej koncepcji jest wyjaśnienie genezy niejawnych przesłanek, tj. odpowiedź na pytanie, w jaki sposób nabywamy kompetencji poznawczych i pozapoznawczych oraz w jaki sposób je stosujemy i korygujemy; w szczególności zaś – w jaki sposób nabywamy takich kompetencji, które umożliwiają diagnozowanie, rozwiązywanie problemów i dokonywanie odkryć, tj. rozpoznawanie takich stanów rzeczy, których nie potrafi rozpoznać osoba niekompetentna.Ze względu na tezę o specyficznym paralelizmie struktury poznania i bytu, rozdział ten zawiera również rekonstrukcję poglądów ontologicznych Polanyiego, ze szczególnym uwzględnieniem idei hierarchicznej struktury emergentnych poziomów bytu oraz teleologicznej interpretacji koncepcji ewolucji. W zakończeniu pracy wyróżniam jedenaście typowych sposobów rozumienia wiedzy niejawnej funkcjonujących w poglądach samego Polanyiego oraz szesnaście typowych sposób rozumienia tego pojęcia funkcjonujących na gruncie innych koncepcji. Wskazuje ponadto siedem postulatów znaczeniowych, które powinno spełniać ogólne pojęcie wiedzy niejawnej – niezależne od założeń funkcjonujących na gruncie takiej czy innej koncepcji.