Od tożsamości do utożsamienia. Inspiracja psychoanalityczna

Współczesny podmiot interesuje się badaniem swojej tożsamości, jednak poprzez ten akt badania niweczy jego cel: ukazując go jako problematycznego a nawet nieistniejącego, niemożliwego do utrzymania jako spójnej całości. Wraz z upływem czasu problem radykalizuje się, jak pokazują prace teoretyków „późnej nowoczesności”: tożsamość jest często traktowana jako projekt, niekonkluzywny proces poszukiwania optymalnych stanów dobrego samopoczucia. Jako że trwają różne „kryzysy tożsamości”, na różne sposoby stwierdza się, że nawet sama podmiotowość słabnie. Być może skupienie się na jednostce, jako na kimś, kto ma szczególną tożsamość, nie jest najlepszym sposobem na rozplątanie tego węzła problemów. Ciekawych inspiracji dostarcza psychoanaliza. Po pierwsze, teoria psychoanalityczna pokazuje nam, że jednostka o szczególnych cechach to nie to samo, co podmiot, i że podmiot jest zawsze „już zdekonstruowany”, podzielony. Po drugie, można wyjaśnić problemy z tożsamością, kiedy sięgniemy do psychoanalityczne teorii identyfikacji. W rzeczywistości to, co często nazywamy „tożsamościami”, należy rozumieć jako częściową, a nawet teatralną identyfikację z pewną treścią. Artykuł pokazuje, w jaki sposób niektóre koncepcje Freuda i Lacana można wykorzystać do wyjaśnienia złożonych, a nawet niejasnych problemów, które prześladują – wykorzystywane przez nauki społeczne jako źródło sensu – pojęcie „tożsamości”.

Modern subject is interested in studying his- or her identity, however this act of examination nullifies its object: showing it as problematical or even non-existent, impossible to maintain as coherent entity. As time passes, the problem radicalizes itself, as it is shown in the works of theoreticians of ‘late modernity’: identity is often treated as a project, non-conclusive process of seeking the optimal states of well-being. As the various ‘identity crises’ go on, it is stated in various ways, that even subjectivity itself is waning. Maybe focusing on individual, as someone who has particular identity is not the best way of entangling this knot of problems. Interesting inspirations come from psychoanalysis. Firstly, psychoanalytical theory shows us, that individual with particular traits is not the same, as subject, and that subject is always-already ‘deconstructed’, divided. Secondly, problems with identity may be elucidated, when we turn to psychoanalytical theories of identification. In fact, what we often call ‘identities’ is better to be understood as partial and even theatrical identification with some content. The article shows how certain concepts of Freud and Lacan can be used to clarify complex or even obscure problems that haunt the notion of 'identity' as a source of meaning, used by social sciences.