The Prohibition of Gharar (Uncertainty/Risk in Commercial Transaction) based on the Medieval Legal and Religious Literature

Tematyka bankowości muzułmańskiej (Islamic banking and finance – IBF) od lat 70. zyskuje na znaczeniu. Aktywa podmiotów działających w ramach tego sektora tylko w 2014 roku wyniosły 1.87 biliona dolarów amerykańskich i co roku przybierają na wartości 17 proc., co czyni bankowość muzułmańską jednym z najszybciej rozwijających się sektorów rynku finansowego. Trend ten ma według analityków utrzymywać się jeszcze przez co najmniej kilka lat. Tak znacząca ekspansja bankowości muzułmańskiej przełożyła się na zauważalny wzrost zainteresowania tematyką operacji finansowych i szeroko pojętej ekonomii funkcjonujących zgodnie z zasadami szariatu, co z kolei zaowocowało pojawieniem się na rynku wydawniczym licznych publikacji poświęconych tym zagadnieniom. Pomimo to, wiele tematów nadal pozostaje niedostatecznie zbadanych. Jednym z nich jest wczesny rozwój ekonomii muzułmańskiej oraz muzułmańskiej myśli ekonomicznej. Kolejnym – powody, dla których wprowadzono jedną z najważniejszych dla funkcjonowania muzułmańskich instrumentów finansowych zasad, mianowicie zakaz gharar, jak również wynikające z niego normy. Niniejsza praca jest więc próbą wypełnienia, a raczej – zapoczątkowania procesu wypełniania obu tych luk, czy też, gwoli precyzyjności, luki trzeciej, istniejącej na ich styku. Próba zbadania społeczno-ekonomicznego tła ugruntowania zakazu gharar podjęta została z interdyscyplinarnej, wielowymiarowej perspektywy. Celem dysertacji jest przyczynienie się do głębszego zrozumienia procesów rozwoju ekonomii muzułmańskiej oraz, co za tym idzie, do pewnego stopnia także instrumentów i zasad rządzących współczesnym rynkiem bankowości muzułmańskiej. W szerszym – i raczej ambitnym – ujęciu, wyniki przeprowadzonego badania mogą wzbogacić stan wiedzy o mechanizmach współzależności pomiędzy ścieżkami rozwoju myśli ekonomicznej i religijnej, a także ich zależności od społecznych, ekonomicznych i politycznych realiów czasów, na które ten rozwój przypadał. Obrane w pracy podejście ugruntowane jest w teorii ekonomii religii oraz socjologii religii; za Maxem Weberem przyjmuję, że religie i ich rozwój mają konsekwencje natury ekonomicznej (i vice versa). Opieram się również na założeniu Erica Hobsbawma, że "nie ma historii gospodarczej lub społecznej, historii antropologicznej lub psychoanalitycznej; jest tylko historia" . W związku z powyższym, przy analizie wybranych tekstów źródłowych – do których zalicza się Koran, komentarze koraniczne, Sunna, prace wczesnych prawników i teologów muzułmańskich oraz inne teksty m.in. z gatunków maghāzī i sīra – odwołuję się do krytycznej analizy dyskursu. Jako że głównym źródłem zakazu gharar jest jedna z tradycji proroka, szczególna uwaga poświęcona jest analizie hadisów. W tym celu łączę zmodyfikowaną, rozwiniętą przez H. Motzkiego i G.H. Juynbolla metodę isnad-cum-matn oraz metody historycznej analizy źródeł, w których dane hadisy zostały zgromadzone. Praca składa się ze Wstępu i pięciu Rozdziałów, poprzedzonych notą transliteracyjną, listą skrótów oraz spisami Tabel i Wykresów. Rozpoczynający ją Wstęp zawiera tło teoretyczne, oraz przedstawia cele badawcze i znaczenie prowadzonych dociekań, a także przegląd i krótkie i omówienie literatury oraz wybranych metod jej analizy. Rozdział 1 zawiera przegląd znanych definicji terminu gharar ukutych zarówno przez muzułmańskich jak i nie-muzułmańskich uczonych działających pomiędzy VII w. n.e. a czasami współczesnymi. Omawia także źródła zróżnicowanego zrozumienia tegoż, a także jego wpływ na różnego rodzaju transakcje. W Rozdziale 2 zbadane są szczegółowo hadisy uważane za podstawę do zakazu gharar. Dzięki zastosowaniu metody isnad-cum-matn, analizie poddane są zarówno łańcuchy przekazicieli, jak i sam tekst tradycji. Rozdział 3 poświęcony jest analizie kontraktu salam (salaf), czyli transakcji natychmiastowej płatności i odroczonej dostawy przedmiotu sprzedaży. Kontrakt ten, przynajmniej w teorii, powinien być bowiem niedozwolony w związku z mającym swoje źródło w zakazie gharar zakazem sprzedaży przedmiotów, które w momencie zawieranie transakcji nie istnieją. Rozdział 4 dostarcza istotnych informacji na temat historycznej, społeczno-ekonomicznej i politycznej rzeczywistości Półwyspu Arabskiego oraz sąsiednich terytoriów pomiędzy VI a drugą połową X wieku n.e.. Wnioski z poprzednich rozdziałów zintegrowane są w Rozdziale 5, w którym przedstawione są również ostateczne rezultaty przeprowadzanej analizy. Pracę kończy Bibliografia zawierająca spis tekstów źródłowych oraz opracowań użytych w przygotowywaniu pracy.

Islamic banking and finance (IBF) activity has grown extensively during the past half century. The industry’s assets were estimated at USD1.87 trillion in the beginning of 2014 and are growing annually at 17% rate, making it one of the fastest growing segments of the overall financial market. In fact, the IBF is generally projected to continue growing faster than the conventional banking industry, at least during the next few years. This expansion has in turn resulted in an increased interest in the theory of sharia-compliant finance and an impressive number of publications on a vast array of topics related to Islamic economic system have started to emerge. That said, many research gaps in the field remain. One of these gaps is the early development of Islamic economics—not only from the theoretical side, but also from the practical one. Another gap can be found in understanding the logic behind (arguably) the second most important pillar of IBF, that is the prohibition of gharar, and the rules resulting thereof. In what follows, the present thesis is an attempt to fill, or rather—begin to fill—both of these gaps, or even, more precisely—a third one, emerging at their intersection. The thesis therefore explores the socio-economic history behind the emergence of the prohibition of gharar from an interdisciplinary, multifaceted perspective. In that, it hopes to contribute to a better, deeper understanding of the beginnings of Islamic economic system and, to a certain extent, explore the rules that govern the modern IBF industry. A more general—and admittedly quite ambitious—goal of the study is to contribute to the understanding of mechanisms ruling the co-development of human economic and religious thought, as well as their emergence from the socio-economic and political conditions of particular times and places. This study is underpinned by a key assumption, one grounded in the economics of religion theory and Max Weber’s sociology of religion, that religions and their development have economic consequences. It also closely follows Eric Hobsbawm in his view that “[t]here is no such thing as economic, or social, or anthropological, or psychoanalytical history: there is just history” , and therefore applies a critical discourse analysis framework to explore key relevant sources in the widest known context possible. More specifically, the thesis examines Quran, Quranic commentaries, Sunna, early religious and legal works of the Muslim scholars, as well as various other primary sources, such as maghāzī or sīra literature. At the same time, because the basis of the prohibition of gharar is a prophetic saying, the main focus is placed on Sunna. For the purpose of examining Sunna, a mixed methodology, which is based on an adjusted isnād-cum-matn method (as developed by H. Motzki and G.H. Juynboll), as well as a historical analysis of the source(s) in which a given hadith appears is applied. The thesis is composed of an Introduction and five Chapters, preceded by a note on transliteration, technical abbreviations and a list of Tables and Figures. It begins with an Introduction, which provides a theoretical background as well as an outline of research objectives and their significance. It also discusses the main primary and secondary sources, the rationale behind their selection, and the chosen method for their analysis. Chapter 1 gives an overview of the different understandings of gharar and its definitions coined by Muslim and non-Muslim scholars alike, starting from the seventh century CE until present. It also briefly discusses sources for varying understandings of gharar and assess its effect on commutative and non-commutative contracts. Chapter 2 explores in detail the hadith that serves as the primary justification behind the proscription of gharar sales. Thanks to the applications of the isnād-cum-matn method, the tradition is analysed both from a chain of transmission and a contents perspective. In Chapter 3 a salam (salaf) sale, or a transaction with an “on the spot payment and future delivery”, is being investigated as an—at least theoretical—exception from the rule of not selling of what one does not possess; a prohibition which, following certain understandings of the term, is encompassed under gharar concept. Chapter 4 provides relevant information on historical, socioeconomic, and political reality of Arabia and some of its neighbours between the sixth and mid-tenth centuries. The main focus is placed on Arab tribes residing in the peninsula, but the everyday life of peoples living among them or in their neighbourhood, whose customs and traditions may have influenced the lives of Muhammad and his companions, are examined as well. Finally, Chapter 5 provides an integrated discussion and concludes the thesis. At the very end of the thesis, a Bibliography containing both primary and secondary sources used throughout the thesis can be found.