Między diasporą a wielkim światem. O przestrzeni kulturowej w opowiadaniach Szaloma Asza

Niektóre opowiadania Szaloma Asza, takie jak "Córka jaśnie pana", "Dina”, "Kantor i jego chórzyści", "Moja najpiękniejsza miłość" czy "Uroda", zostały przetłumaczone z jidysz na język polski przez Stanisława Wygodzkiego i opublikowane w jednym tomie w 1964 roku. Fabuła tych utworów koncentruje się na kwestiach społeczno-kulturowych i ukazuje obrazy z życia małomiasteczkowej diaspory żydowskiej. Na uwagę zasługuje w nich specyficzne ukształtowanie przestrzeni, która jest organizowana wokół kluczowych dla społeczności żydowskiej wartości kulturowych. Wielki świat, rozciągający się poza diasporą, pisarz utożsamia z syjonistycznym marzeniem o Ziemi Obiecanej oraz z powrotem do bogatej kultury przodków, patriarchów i proroków. Diasporę natomiast kojarzy z wąskimi uliczkami małego miasteczka, z obszarem codziennego życia narodu, jego zmartwień, pasji, typowych zajęć (praca, świętowanie, studiowanie, czytanie Talmudu, modlitwa w synagodze), problemów egzystencjalnych, moralnych, religijnych itp. W tej dwubiegunowej kompozycji dziwi tylko szczątkowy charakter opisu terytorium autochtonicznego, które (w świetle badań antropologicznych) powinno towarzyszyć obrazom grup etnicznych tworzących „społeczność w społeczności”. Autochtoniczna przestrzeń w opowiadaniach Asza jest zwykle ukazywana jako terra incognita, kraina obca, niebezpieczna zasiedlona przez podejrzanych przedstawicieli lokalnych władz lub opisywana wprost jako przestrzeń moralnego rozkładu, która oddziela Żydów od ich tradycji i skazuje na wyginięcie.

Some short stories of Shalom Ash, such as "Daughter of the Master", "Dina", "Cantor and his Choristers", "My Most Beautiful Love" or "Beauty" were translated from Yiddish into Polish by Stanisław Wygodzki and published jointly in 1964. The storylines of these works are focused on socio-cultural issues and show pictures of life in a small-town Jewish diaspora. The space in those novels is shaped specific, as it is organized around the cultural values of the Jewish community. The great world which extends beyond the diaspora is identified by the writer with the Zionist dream of the Promised Land and with the return to the great ancestral culture of the patriarchs and the prophets. In turn, the diaspora is associated with narrow alleys of a small town, with an area of the nation’s everyday life, its worries, passions, typical activities (work, celebration, studying, reading the Talmud, praying in the synagogue), as well as existential, moral and religious problems. There is only one strange element in this bipolar composition – the vestigial nature of the description of autochthonous territory, which (in the light of anthropological research) should accompany the images of ethnic groups forming “the community in the community”. The autochthonous space in Ash's short stories is usually shown as terra incognita, an alien, dangerous land inhabited by suspicious representatives of local authorities or described explicitly as a space of moral decay which disinherits the Jews from their traditions and dooms them to perish.