The vocabulary of the Polish and English language of science as a teaching subject in higher education

The present doctoral dissertation is primarily aimed at examining the influence which the processes connected with the acquisition of scientific terminology and development of background knowledge have on the comprehension of specialized texts while reading. The problems are discussed in the context of professional discourse as a basic source of specialized knowledge in order to show the complex interrelationships that exist between them. An attempt is also made to examine various strategies and learning techniques used by students of English at university level, with a view to exploring the differences between general service and specialized vocabulary acquisition. The work consists of two parts – the theoretical one and the practical (empirical) one. Divided into two separate chapters, the former includes an in-depth review of research developments in the area of reading comprehension and vocabulary learning. The latter, on the other hand, focuses on the description of studies concerning the extent to which presentations of specialized vocabulary and additional information as well as the incidence of scientific terminology affect the understanding of a specialized text. Chapter I begins with a delineation of the reading process both as a complex language skill, requiring a high degree of conscious interaction between the reader and the text, and a second language discipline, which enables foreign language learners to become more proficient readers. Next, the author outlines scholarly work on models of reading comprehension - from top-down and bottom-up ways of processing information to interactive approaches, which allow for the selective and simultaneous handling of text data and which provide a theoretical framework for the studies detailed in the latter parts of the thesis. Another notion discussed in the chapter is the one involving the mental lexicon. Attention is paid to its main models classified into ‘direct’ and ‘indirect’ as well as to the various linguistic and psychological processes taking place in the mind during comprehension. Additionally, the author makes a careful analysis of the unique organization of the mental lexicon and its implications for foreign language didactics and juxtaposes its dynamism and fluidity with the static and limited character of a book dictionary. The next items described concern specialized texts, their elaborate typology and significance of preparation in language learning, and the concept of background knowledge and its influence on the comprehension of such texts, which constitutes the object of research in the empirical part of the dissertation. The presented classifications of specialized written discourse include scientific and technical texts as well as those with a high, medium and low degree of specialization, all depending on factors such as the learner’s proficiency level and intended communicative goal. The author also attempts to capture the complex interplay of a reader’s prior knowledge, lexical knowledge and specialized knowledge, which is of fundamental importance from the point of view of the teaching of specialized languages. The chapter finishes with an extensive discussion of the language of science, a key notion given the topic of the thesis. Customarily used to explain scientific phenomena, this type of discourse is characterized by a variety of genres of communication across different academic disciplinary domains of knowledge and its specialized vocabulary, much of which is international in scope rather than belonging to one particular language, reflecting the broad character of scientific activity. Lastly, the author brings into focus the main features of the language of science, which include precision and consistency of terminology, clarity and objectivity of expression as well as freedom from stylistic embroidery. Chapter II is devoted to the various theoretical considerations and practical implications connected with the learning and teaching of vocabulary. The first issue addressed is the notion of ‘term’, which is defined as a language sign denoting a concrete or abstract concept of a specific area of specialized knowledge and which contrasts sharply with general service words. The author provides a detailed description of the most distinctive features of terms, their diverse typologies and the lengthy process of creation, noting at the same time that due to the continuous advancement of science and technology, the once-distinct line between scientific terminology and general purpose vocabulary has been blurred. Furthermore, vocabulary acquisition is studied in the context of developing language skills, both receptive and productive, and with reference to the role memory plays in consolidation and retrieval processes. Special attention is paid to the multiple factors affecting the quality of retention, such as the degree of equivalence between L1 and L2 terms, graphic form, internal structure as well as to activities which support learning, including establishing lexical associations and grouping words in semantic sets. Since vocabulary knowledge is in a state of constant flux, with lexical items flowing in and out of memory, the author provides extensive information about the most effective ways of reviewing terminology and underlines the need for self-improvement and the personalization of rehearsal programs. The next notion introduced in the chapter concerns vocabulary learning while reading, a problem presented on the basis of the traditional distinction between extensive and intensive reading, depending on the goals of the learner. This, in turn, has a marked influence on the following analysis of various vocabulary learning strategies, with a strong focus on both intentional and unintentional types of acquisition. The author examines techniques such as guessing the meanings of lexical items from context and the use of glossaries as a useful teaching aid, which seems essential, particularly given the glaring lack of unequivocal research results in this area. From the point of view of LSP didactics, it is worth mentioning the burgeoning interest in the assessment of lexical knowledge as well as the vast array of testing tools available to the teacher, which is why these issues also constitute an important part of the dissertation. Finally, the section outlines the main object of inquiry of corpus linguistics and discusses the principles of corpus compilation as a valuable source of specialized knowledge. Chapter III offers a meticulous description of three studies designed and conducted by the author on the basis of scientific texts from areas such as planetary geology, acrylic painting and criminology. Each of the experiments investigates the influence of two fundamental factors: the presentation of background information on the comprehension and later recall of the main text and the presentation of specialized vocabulary contained in the text which is subsequently read by the students. The above factors are clearly relevant and important from the point of view of understanding academic discourse at the macro- (sentences, propositions) and micro-levels (individual vocabulary items) and constructing a coherent mental representation of the text, which, in turn, is grounded in the interactive models of reading comprehension discussed in the theoretical part of the thesis. The extent to which both types of presentation affect reading and vocabulary comprehension is determined on the basis of the assessment of the multiple-choice test and the summaries produced by the students. The results of the first task, which consists of eight incomplete statements followed by four suggested completions (including three distractors), are calculated by adding up the number of correct answers. The results of the second task, on the other hand, are measured by the number of correctly used terms. The statistics prepared by the author indicate that, as far as the multiple-choice comprehension task is concerned, the differences between Group A and Group B amount to 0,66 in the first study, 1,07 in the second study and 0,73 in the third study. An interesting observation is that, despite the noticeably better scores of Group A, there is an incremental improvement in the performance of both groups, from the worst on Experiment 1 (Group A – 3,46; Group B – 2,80) to average on Experiment 2 (Group A – 4,80; Group B – 3,73) to the best on Experiment 3 (Group A – 5,06; Group B – 4,33). Therefore, the data presented show that the level of difficulty/specialization of a given text depends not only on its topic and internal characteristics but also on the ability of the reader to construct a valid textbase and activate background knowledge, which is important for LSP pedagogy. The results of the second task, that is the summaries representing the gist of the text read, mirror those of the mutliple-choice comprehension task, with Group A consistently outperforming Group B. The most marked difference between the two groups in terms of the number of terms used amounts to 1,6 in Experiment 2, with 0,73 and 1,0 in Experiments 1 and 3, respectively. Interestingly, very much like in the first activity, both groups again improve on their achievements from text to text. The notable exception is Group B, whose scores are slightly lower in the second study compared with the first one. On balance, since there is now abundant evidence that the lack of adequate lexical knowledge in the academic context is a major obstacle to the processing and comprehension of specialized texts, every effort should be made to promote intentional techniques of vocabulary acquisition. Last but not least, conclusions are drawn as to the optimal conditions for L2 vocabulary development as well as the most effective types of teacher-directed instruction. The author underlines the significance of the statistical data obtained for LSP didactics and makes suggestions about possible directions for further research. Głownym celem niniejszej pracy jest zbadanie wpływu, jaki procesy związane z przyswajaniem słownictwa języka naukowego oraz zwiększaniem poziomu wiedzy profesjonalnej mają na zrozumienie tekstów specjalistycznych podczas czytania. Zagadnienia te omówione zostają w kontekście komunikacji zawodowej jako jednego z podstawowych źródeł wiedzy specjalistycznej, aby wskazać na złożone powiązania między nimi. Rozprawa dogłębnie opisuje liczne strategie oraz techniki używane przez uczących się języka angielskiego jako obcego na studiach wyższych, co pozwala na zauważenie różnic pomiędzy procesem przyswajania słownictwa fachowego, a ogólnego. Niniejsza praca podzielona została na dwie części – teoretyczną i praktyczną (badawczą). W pierwszej z nich, składającej się z dwóch osobnych rozdziałów, autor poświęca uwagę zagadnieniom dotyczącym akwizycji terminologii naukowej, jak również tym związanym z czytaniem i rozumieniem tekstów specjalistycznych. Część praktyczna, natomiast, zawiera szczegółowy opis studiów, mających na celu zbadanie wpływu, jaki podnoszenie poziomu wiedzy profesjonalnej studentów, prezentacja leksyki fachowej oraz częstotliwość występowania terminów naukowych w tekstach specjalistycznych ma na ich zrozumienie. Autor rozpoczyna rozdział pierwszy od opisania procesu czytania zarówno z perspektywy złożonej czynności językowej, wymagającej świadomej interakcji pomiędzy odbiorcą, a tekstem, jak i samodzielnej dyscypliny naukowej, mającej na celu umożliwienie osobom uczącym się języka obcego nabycia biegłości w czytaniu ze zrozumieniem. Następnie omówiony zostaje rozwój badań nad tworzeniem modeli czytania – od jednokierunkowych sposobów przetwarzania informacji typu ‘dół-góra’ i ‘góra-dół’, po modele o charakterze interakcyjnym, charakteryzujące się selektywnym i symultanicznym trybem przetwarzania danych z tekstu, które to właśnie stanowią ramę teoretyczną dla badań przedstawionych w dalszej części dysertacji. Zaprezentowane zostaje również pojęcie leksykonu mentalnego oraz dokładny opis procesów w nim zachodzących, ze szczególnym uwzględnieniem najbardziej reprezentatywnych jego modeli podzielonych na ‘bezpośrednie’ i ‘pośrednie’. Dodatkowo autor dokonuje analizy własnych spostrzeżeń i implikacji wynikających z unikalnej organizacji leksykonu mentalnego dla uczenia się i nauczania słownictwa fachowego, jak również przeciwstawia jego płynność i dynamiczność statycznej i skończonej naturze typowego słownika-ksiązki. Kolejne opisane zagadnienia dotyczą tekstów specjalistycznych, ich rozbudowanej typologii i znaczenia ich preparacji w procesie glottodydaktycznym, oraz pojęcia tak zwanej wiedzy uprzednio nabytej i jej wpływu na zrozumienie tychże tekstów, co również stanowi przedmiot badań w praktycznej części niniejszej pracy. Przedstawiona zostaje kwestia podziału tekstów na naukowe i techniczne oraz te o wysokim, średnim i niskim stopniu specjalizacji, w zależności od poziomu biegłości odbiorcy i zamierzonej intencji komunikacyjnej. Autor podejmuje także próbę scharakteryzowania skomplikowanych zależności pomiędzy wcześniejszą wiedzą czytelnika, a wiedzą leksykalną i fachową, co niewątpliwie ma ogromne znaczenie z punktu widzenia dydaktyki języków specjalistycznych. Ostatnim, aczkolwiek kluczowym dla tematu rozprawy zagadnieniem omówionym w tym rozdziale jest pojęcie języka naukowego jako funkcjonalnej odmiany języka literackiego używanej zwyczajowo w tekstach naukowych, cechującej się wieloma odmianami, charakterystycznymi dla określonych dziedzin wiedzy. Autor zwraca uwagę przede wszystkim na fakt, iż w kontekście akwizycji słownictwa specjalistycznego, język ten z natury nasycony jest fachowymi terminami o ściśle zdefiniowanym znaczeniu w obrębie danej dyscypliny (nierzadko odmiennym od znaczenia w języku potocznym), co przysparza wielu problemów uczącym się języka angielskiego jako obcego, nawet na poziomie akademickim. Ponadto, w swoich rozważaniach autor podkreśla również, że język naukowy funkcjonuje na trzech różnych poziomach zaawansowania, obejmujących środowisko eksperckie, szkolnictwo wyższe oraz szkoły średnie, a jego cechy dystynktywne, takie jak stosowanie form bezosobowych, strony biernej, czy formalizmu matematycznego, sprawiają, że teksty pisane tym językiem nie pozostawiają, w przeciwieństwie do innych form wypowiedzi, swobody ich różnej interpretacji. Rozdział drugi zawiera opis licznych problemów i aspektów teoretycznych związanych z uczeniem się i nauczaniem słownictwa oraz prezentuje wskazówki i istotne implikacje praktyczne dla poszerzania wiedzy leksykalnej, co powinno stanowić wartościowy materiał zarówno dla nauczycieli języków specjalistycznych, jak i dydaktyki języków obcych w ogóle. Jako pierwsze zdefiniowane zostaje pojęcie terminu jako znaku językowego przeciwstawianego wyrazom języka ogólnego i wchodzącego w zakres zainteresowań określonej dziedziny nauki, bądź działalności zawodowej człowieka. Autor szczegółowo opisuje najważniejsze cechy charakterystyczne terminów, a także ich zróżnicowaną typologię i długotrwały proces powstawania, podkreślając jednocześnie, iż dzięki ciągłemu wzrostowi kultury naukowej i technicznej we współczesnym społeczeństwie, istniejąca niegdyś granica pomiędzy terminologią naukową, a słownictwem języka ogólnego uległa w ostatnich latach wyraźnemu zatarciu. Następnie, proces przyswajania słownictwa analizowany jest w kontekście rozwijania sprawności językowych, zarówno receptywnych, jak i produktywnych, oraz w powiązaniu z zagadnieniem roli, jaką odgrywa w nim pamięć. Na szczególną uwagę zasługują tu czynniki bezpośrednio wpływające na jakość zapamiętywania, takie jak stopień ekwiwalencji terminów w języku rodzimym i docelowym, ich forma graficzna, czy struktura wewnętrzna, jak również ćwiczenia wspomagające proces uczenia się, w tym tworzenie sieci asocjacyjnych i grupowanie haseł w gniazda słowotwórcze. Ze względu na labilny charakter wiedzy leksykalnej i naturalną podatność ludzkiego umysłu na zapominanie, przytoczone zostają także informacje dotyczące najbardziej optymalnych sposobów powtarzania słownictwa oraz konieczności samorozwoju i indywidualizacji programu jego nauczania. Kolejnym omówionym zagadnieniem jest często poruszany w literaturze naukowej problem efektywnej akwizycji słownictwa podczas czytania, przedstawiony w opaciu o tradycyjne rozróżnienie pomiędzy czytaniem intensywnym, a ekstensywnym, w zależności od celów uczącego się. Wyżej wymienione rozważania mają z kolei wpływ na prezentowane dalej liczne techniki wykorzystywane do intencjonalnego opanowywania słownictwa. Autor dokonuje szczegółowego opisu takich strategii jak odgadywanie znaczenia terminów na podstawie kontekstu i innych wskazówek semantycznych, czy użycie glosariuszy jako pomocy dydaktycznej, co wydaje się konieczne ze względu na brak jednoznacznych wyników dotychczasowych badań w tym zakresie. Z punktu widzenia glottodydaktyki języków specjalistycznych, warty odnotowania jest znaczny wzrost zainteresowania tematyką oceniania wiedzy leksykalnej oraz powstawaniem coraz to szerszego wachlarza narzędzi jego testowania, dlatego kwestie te zostają również omówione w tej części dysertacji. Ostatni punkt rozdziału stanowi zagadnienie lingwistyki korpusowej, jej znaczenie i implikacje dla przyswajania słownictwa, oraz zasady sporządzania korpusów tekstowych jako wartościowego źródła wiedzy fachowej, pomocnego w pracy nauczyciela języków specjalistycznych. Rozdział trzeci poświęcony jest w całości opisowi trzech eksperymentów opracowanych i przeprowadzonych przez autora na podstawie tekstów naukowych z zakresu geologii planetarnej, malarstwa akwarelowego oraz kryminologii. W każdym z nich badany jest wpływ dwóch podstawowych czynników: prezentacji informacji związanych bezpośrednio z głównym tematem czytanego tekstu na jego zrozumienie i poźniejsze odtworzenie przewodniej treści tego tekstu z pamięci oraz prezentacji słownictwa specjalistycznego zawartego w tekście, który jest następnie przez studentów czytany. Na uwagę zasługuje również fakt, iż znaczenie powyższych czynników istotne jest z punktu widzenia umiejętności rozumienia dyskursu na poziomie makro (całych zdań) i mikro (poszczególnych jednostek leksykalnych) oraz konstruowania mentalnej reprezentacji treści tekstu, co z kolei oparte jest na integracyjnych modelach czytania przedstawionych w części teoretycznej pracy. Wpływ obu wspomnianych typów prezentacji na zrozumienie każdego z tekstów oraz zawartej w nich terminologii naukowej określony zostaje odpowiednio na podstawie wyników testu wielokrotnego wyboru oraz analizy streszczeń napisanych przez studentów. Wyniki pierwszego zadania, które zawiera osiem niepełnych zdań z czterema wariantami zakończeń (w tym tylko jednym poprawnym), mierzone są liczbą poprawnych odpowiedzi. Rezultaty drugiego ćwiczenia natomiast - liczbą poprawnie użytych terminów. Z obliczeń statystycznych wykonanych przez autora wynika, że w przypadku testu wielokrotnego wyboru, różnice między wynikami Grupy A i Grupy B wynoszą 0,66 w eksperymencie pierwszym, 1,07 w drugim i 0,73 w trzecim. Warto nadmienić również, iż pomimo zauważalnie lepszych rezultatów Grupy A w każdym ze studiów, wyniki obu grup w tym zadaniu wykazują tendencję wzrostową – od stosunkowo najsłabszych w przypadku tekstu pierwszego (Grupa A – 3,46; Grupa B – 2,80), poprzez przeciętne w tekście drugim (Grupa A – 4,80; Grupa B – 3,73), do najlepszych w tekście trzecim (Grupa A – 5,06; Grupa B – 4,33). Tak więc, przedstawione dane pokazują, że poziom trudności/specjalizacji danego tekstu zależy nie tylko od jego tematyki i uwarunkowań wewnętrznych, ale także od umiejętności czytelnika do budowania spójnej podstawy tekstu i odwołania się do swojej wiedzy nabytej, co wydaje się istotne z punktu widzenia glottodydaktyki języków specjalistycznych. Wyniki drugiego zadania, czyli analizy przywołanych z pamięci streszczeń czytanych wcześniej tekstów, odzwierciedlają w dużej mierze rezultaty pierwszego ćwiczenia, gdzie studenci z Grupy A systematycznie uzyskują więcej punktów niż ich odpowiednicy z Grupy B. Największa różnica między grupami pod względem liczby poprawnie użytych terminów wynosi 1,6 w eksperymencie drugim oraz odpowiednio 0,73 i 1,0 w eksperymencie pierwszym i trzecim. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku testu wielokrotnego wyboru, i w tym zadaniu należy zauważyć wyraźny wzrost osiągnięć studentów z tekstu na tekst. Wyjątkiem jest tu jedynie Grupa B, która odnotowuje minimalnie niższy wynik w studium drugim w stosunku do pierwszego. Podsumowując, na podstawie uzyskanych danych można stwierdzić, iż brak odpowiedniego zakresu wiedzy leksykalnej w kontekście akademickim i profesjonalnym jest istotną przeszkodą w procesie przetwarzania i rozumienia tekstów specjalistycznych zarówno na poziomie makro, jak i mikro, dlatego należy dołożyć starań, aby promować intencjonalny sposób jej akwizycji. Ostatni element pracy stanowią sformułowane na podstawie przeprowadzonych badań wnioski oraz dalsze wskazówki dotyczące przyswajania słownictwa i najbardziej efektywnych sposobów jego nauczania na studiach wyższych. Autor podkreśla znaczenie uzyskanych wyników dla glottodydaktyki języków specjalistycznych i dokonuje sugestii względem dalszych kierunków badań w tym zakresie.