La questione femminile nei ricordi delle protagoniste della Resistenza piemontese (1943-1945)

2 czerwca 1946 r. to bez wątpienia data o szczególnym znaczeniu dla procesu emancypacji kobiet we Włoszech. Tego dnia bowiem odbyło się ogólnokrajowe referendum konstytucyjne, w którym kobiety po raz pierwszy miały możliwość oddania głosu. W stosunku do zdecydowanej większości pozostałych krajów europejskich prawa wyborcze zostały przyznane kobietom we Włoszech ze znacznym opóźnieniem, co było podyktowane wieloma czynnikami. Należy jednak podkreślić, że stało się to praktycznie natychmiast po okresie działalności ruchu oporu, podczas którego doszło do wcześniej niespotykanej na tak szeroką skalę aktywizacji społecznej i politycznej kobiet. W istocie, po 8 września 1943 r. do wojny o wyzwolenie kraju przyłączyło się wiele kobiet, których rola w społeczeństwie do tego momentu nie wykraczała poza sferę rodzinną. Ważne jest ponadto, że ich udział w oporze przeciwko okupantowi przyjmował różne formy: od udzielania schronienia uciekającym żołnierzom po walkę z bronią w ręku. W niniejszej rozprawie analizie poddano kilkanaście utworów o charakterze autobiograficznym (dzienniki, wspomnienia, autobiografie), których autorkami są kobiety bezpośrednio i aktywnie uczestniczące w piemonckim ruchu oporu w okresie II wojny światowej. Analiza dotyczyła w szczególności postrzegania przez autorki wkładu kobiet w walkę o wyzwolenie kraju oraz jego znaczenia dla procesu emancypacji kobiet. W celu dopełnienia przekazu literackiego przeanalizowane zostały także ich świadectwa pozostawione w formie źródeł mówionych. Główną tezą rozprawy jest stwierdzenie, że istotny wkład działań operacyjnych kobiet we włoskim ruchu oporu, na przykładzie Piemontu, według jego uczestniczek, przyczynił się do nowego postrzegania kwestii emancypacyjnych we Włoszech. Ponadto kobiety biorące udział w ruchu oporu zdawały sobie sprawę z wagi swoich działań oraz odczuwały, w mniejszym lub większym stopniu, zmiany zachodzące w obyczajowości i w postrzeganiu roli kobiet w społeczeństwie, co z kolei zaowocowało w latach późniejszych dalszym procesem emancypacyjnym. Pomimo istniejących opinii, że szansa emancypacyjna nie została w pełni wykorzystana z punktu widzenia powojennej aktywności politycznej kobiet, w niniejszej rozprawie nie została wszczęta polemika z powyższym stwierdzeniem, a jedynie podjęto próbę określenia emocji i odczuć kobiet, bohaterek włoskiego ruchu oporu, które po raz pierwszy w historii brały udział na równi z mężczyznami w walce o przyszłość całego narodu. Niniejsza rozprawa składa się z trzech części, poprzedzonych wstępem. Pierwsza z nich poświęcona jest metodologii i uwagom teoretycznym. Rozpoczyna się rozdziałem, w którym omówiona została obecność kobiet w literaturze i historiografii okresu ruchu oporu. W drugim rozdziale przedstawione zostały źródła i najważniejsze aspekty analizy, takie jak kryteria wyboru analizowanych utworów, zarówno jeśli chodzi o ich autorki, jak i formę literacką: wspomnienia, autobiografie, dzienniki i wywiady (historia mówiona). Trzeci rozdział natomiast zawiera niezbędne uwagi na temat gatunków autobiograficznych w odniesieniu do dzieł wybranych do analizy. W części drugiej, zatytułowanej tło społeczne i polityczne, omówiono pokrótce historię emancypacji kobiet we Włoszech, korzenie piemonckiego ruchu oporu, rolę klasy robotniczej i przemysłowców turyńskich w ruchu oporu oraz specyfikę wsi piemonckiej. Następnie opisane zostały działania podejmowane przez kobiety w ramach ruchu oporu i ukazane zostało znaczenie Grup obrony kobiet i wsparcia bojowników o wolność (Gruppi di Difesa delle Donne). W trzeciej części, podzielonej na trzy rozdziały, według gatunków autobiograficznych: autobiografie, wspomnienia, dzienniki, przedstawiono poszczególne autorki i dokonano analizy ich utworów i innych pozostawionych przez nie świadectw, w celu udowodnienia, że znajdują się w nich bezpośrednie i pośrednie odniesienia do kwestii kobiecej oraz, że okres ruchu oporu był odbierany przez jego uczestniczki jako szczególnie istotny również ze względu na zmiany w postrzeganiu roli kobiety w społeczeństwie. Na końcu rozprawy umieszczone zostały wnioski i bibliografia.

June 2nd, 1946 is undoubtedly a date of special importance for the process of women's emancipation in Italy. On that day, a nationwide constitutional referendum was held, in which, for the first time in history, women had the opportunity to vote. In relation to the vast majority of other European countries, voting rights were granted to women in Italy with a significant delay, due to many factors. It should be emphasized, however, that this happened almost immediately after the Resistance period, which saw an unprecedented social and political participation of women on a large scale. In fact, after September 8th, 1943, many women joined the war for the liberation of the country, being this a novelty, as their role in society rarely extended beyond the family sphere until that time. It is also important to stress that their participation in the Resistance movement against the occupant forces took various forms: from providing shelter to fleeing soldiers to actively fighting with weapons in hand. The subject of this work is the analysis of more than a dozen autobiographical works (diaries, memories, autobiographies) whose authors were women who directly and actively participated in the Piedmontese Resistance Movement during the Second World War. The analysis concerns, in particular, the authors' perception of the contribution of women to the battle for the Liberation of the country and its significance for the process of women's emancipation. For better completeness, their testimonies left in the form of spoken sources were also taken into consideration and analyzed. The main thesis of the dissertation is the statement that the significant contribution of women to the Italian resistance, in terms of operational activities, according to the example of Piedmont and according to its participants, contributed to a new perception of emancipation issues in Italy. Moreover, women participating in the resistance movement realized the importance of their actions and perceived, to a greater or lesser extent, the change in customs and in the perception of the role of women in society, which in turn would result in a further emancipatory process in later years. Despite some opinions according to which the emancipatory opportunity was not fully expressed and implemented from the point of view of the post-war political engagement of women, this dissertation does not want to controvert the above statement, but rather tries to define the emotions and feelings of women, the heroines of the Italian resistance movement, who took part, for the first time in history and finally on an equal footing with men, in the battle for the future of an entire nation. This dissertation consists of three parts, preceded by an introduction. The first one is devoted to methodology and theoretical considerations. It begins with a chapter dedicated to the presence of women in the literature and historiography of the resistance period. The second chapter presents the sources and the most important aspects of the analysis, such as the selection criteria of the analyzed works, both in terms of their authors and literary form: memories, autobiographies, journals and interviews (oral history). The third chapter contains necessary remarks on the subject of autobiographical genres in relation to the works selected for analysis. The second part, entitled Social and Political Background, briefly discusses the history of women's emancipation in Italy, the roots of the Piedmontese resistance movement, the role of the working class and Turin industrialists in the resistance movement, and the specificity of the Piedmontese countryside. Subsequently, various activities carried out by women during the Resistance are described, focusing on the importance of the so-called Women's Defense Groups (GDD). In the third part, divided into three chapters according to autobiographical genres: (autobiographies, memoirs, journals) individual authors are presented and their works and other testimonies are analyzed in order to prove that they contain direct and indirect references to the women’s emancipation issue. and that the period of the resistance movement was perceived by its participants as particularly important also due to the changes in the perception of the role of women in society. The final part of the work contains conclusions and bibliography.