Sosialistinen realismi runoudessa 1950-luvun alkupuolella Puolassa, Virossa ja Suomessa. W. Szymborskan, J. Smuulin ja E. Sinervon runojen analyysi

Celem tego badania jest przede wszystkim odpowiedź na pytanie, czy wiersze Elvi Sinervo z tomiku „Oi lintu mustasiipi” zawierają elementy poezji socrealistycznej, a jednocześnie ustalenie, czy w fińskiej poezji początku lat pięćdziesiątych pojawiał się realizm socjalistyczny. Jednak, aby to sprawdzić, należy najpierw ustalić, czym charakteryzował się socrealizm i jak w praktyce wyglądało życie literackie w krajach, w których uznano go za jedyną oficjalną konwencję artystyczną. Dysertacja składa się z sześciu części: wstępu, czterech rozdziałów analitycznych oraz podsumowania. Załącznikami do pracy są przekłady wierszy Juhana Smuula i Wisławy Szymborskiej na język fiński oraz tabela podsumowująca analizę wierszy Elvi Sinervo. We wstępie pokrótce wyjaśniam, na jakie zjawiska położyłam największy nacisk przy badaniu tematu socrealizmu, na jakim materiale bazuje analiza oraz jaką metodologię przyjęłam za właściwą dla pracy badawczej. Pierwszy rozdział rozprawy, zatytułowany ,,U podstaw socrealizmu”, koncentruje się na tle historycznym i roli realizmu socjalistycznego w polityce Związku Radzieckiego. Omówione zostają pierwszy kongres Związku Pisarzy ZSRR w 1934 r. oraz ustalone w czasie kongresu cechy realizmu socjalistycznego. Podsumowuję i analizuję wygłoszone na kongresie przemowy, z których wyłaniają się takie pojęcia jak metoda twórcza i materializm dialektyczny. W dalszej części rozdziału wyjaśniam, dlaczego realizm socjalistyczny nazywano metodą twórczą i w jaki sposób pojęcie to powiązano z filozofią materializmu dialektycznego. Następnie, na podstawie badań Edwarda Możejki, zajmuję się dwiema najważniejszymi pojęciami definiującymi radziecki socrealizm: narodnost’ i partijnost’. Ostatnia część tego rozdziału poświęcona jest sylwetce Władimira Majakowskiego, który stał się najpopularniejszym, akceptowanym przez władzę autorem, którego twórczość zaliczano do dzieł socrealistycznych. Wspominam także pokrótce o radzieckiej krytyce literackiej oraz mechanizmach propagandy odnoszącej się do pisarzy i ich dzieł. Następny rozdział nadal koncentruje się na tle historycznym i politycznym socrealistycznego realizmu. Opisuję w nim, jak wyglądało życie literackie w Estońskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W przypadku ESRR, przede wszystkim należało przybliżyć wydarzenia, które sprawiły, że Estonia stała się częścią Związku Radzieckiego oraz to, jaki wpływ na życie literackie, literaturę, prasę i szkolnictwo miała polityka kulturalna nowego systemu i państwa. Wykorzystując podobny model, przedstawiam politykę kulturalną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Skupiam się na tym, jak działały instytucje kultury w Polsce po tym, jak socrealistyczny realizm został uznany za jedyny oficjalny nurt artystyczny na 4. Kongresie Związku Literatów w 1949 roku. Następnie przedstawiam także pozycję społeczną pisarzy i poetów. Ostatnia część tego rozdziału koncentruje się na fenomenie socrealizmu na Zachodzie. W tej części przedstawiam między innymi poglądy Louisa Aragona oraz członków brytyjskiej Partii Komunistycznej na temat realizmu socjalistycznego w literaturze. W rozdziale zatytułowanym ,,Realizm socjalistyczny w praktyce”, opierając się na informacjach zawartych w rozdziałach teoretycznych, stworzyłam nawiązujący do symboliki komunistycznej szablon czerwonej pięcioramiennej gwiazdy, która przedstawia pięć cech socrealizmu. Uzupełnieniem schematu są wnioski z analizy poezji Juhana Smuula i Wisławy Szymborskiej. Materiałem analizowanym są Luuletused. Poeemid (,,Wiersze. Poematy”) Juhana Smuula i oraz tomik ,,Dlatego żyjemy” Wisław Szymborskiej uzupełniony o wiersz ,,Ten Dzień” z tomiku ,,Pytania zadawane sobie”. Można założyć, że wyżej wymienione zbiory poezji spełniają wszelkie założenia realizmu socjalistycznego. Oba tomiki spotkały się z aprobatą władz, a poeci otrzymali wymierne korzyści za swoje osiągnięcia. Istnieją również źródła, które sugerują szczerą wiarę autorów w komunizm i sowiecką politykę kulturalną w tamtym okresie. Analiza wierszy oparta jest na schemacie która odpowiada zaprezentowanemu wcześniej szablonowi czerwonej pięcioramiennej gwiazdy: 1. Kontekst ideologiczny, 2. Tematy, 3. Język i środki stylistyczne, 4. Gatunek, 5. Podmiot liryczny i sytuacja liryczna. Następny rozdział opowiada o życiu literackim Finlandii i poezji lewicowej po drugiej wojnie światowej. Opisuję w nim między innymi tradycję poezji proletariackiej, która wywodzi się z twórczości towarzyszącej demonstracjom robotniczym. Następnie koncentruję się na historii grupy literackiej Kiila. Grupa Kiila jest bowiem kluczowym zjawiskiem w świetle lewicowej poezji fińskiej, a także przy badaniu pojęcia realizmu socjalistycznego. W kontekście Grupy Kiila i sytuacji politycznej w Finlandii opisuję bogatą biografię i karierę Elvi Sinervo, jej kontakty z Fińską Partią Komunistyczną i innymi lewicowymi stowarzyszeniami. Następnie ponownie wykorzystuję schemat czerwonej pięcioramiennej gwiazdy do analizy twórczości Elvi Sinervo. W analizie wykorzystałam dwa wydania tomiku ,,Oi lintu mustasiipi” (z 1950 i 2012 roku), które w dość znaczącym stopniu różnią się od siebie. W pierwszej kolejności przeanalizowałam i zebrałam cechy realizmu socjalistycznego występujące w wierszach Sinervo w kontekście całego zbioru. Następnie osobno zajmuję się wybranymi wierszami. Przedstawiam między innymi wiersze: ,,Kivinen laulu” (,,Kamienna pieśń”) i ,,Ylistän neuvostoihmistä” (,,Wywyższam człowieka radzieckiego”), które spotkały się z krytyką fińskich wydawców i były przez nich uznane za czystą komunistyczną propagandę. W ostatniej części analizy, sprawdzam, które wiersze Sinervo spełniają najwięcej z założeń realizmu socjalistycznego. Ostatnia część rozprawy jest odpowiedzią na pytania, jak blisko teoretycznych założeń realizmu socjalistycznego są wiersze Elvi Sinervo oraz czy jednocześnie można stwierdzić, że realizm socjalistyczny, w oficjalnej formie zatwierdzonej w państwach bloku wschodniego lub jego wersja zachodnia miały swój odpowiednik w Finlandii. Bazując na analizie i źródłach, proponuję termin socrealizm sfinlandyzowany.