Drogi od naturalizmu. Proza Adolfa Dygasińskiego

Katarzyna Lesicz-Stanisławska Streszczenie rozprawy doktorskiejDrogi od naturalizmuProza Adolfa DygasińskiegoW rozprawie stawiam tezę, że Adolf Dygasiński widział świat niezmiennie w ten sam, naturalistyczny sposób. Uznaję, że twórczość pisarza każdorazowo umiejscowiona jest w kontekście filozofii naturalistycznej, różne są natomiast zastosowane przez niego w konkretnych tekstach języki wyrażania naturalistycznej wiedzy o świecie. Niekiedy funkcjonują one w zgodzie z wyróżnikami naturalizmu, innym razem - w pozornej niezgodzie. W swojej pracy, w odniesieniu do wybranych tekstów pisarza, staram się zrekonstruować i zinterpretować właściwe mu projekty literacko-kulturowe, wyrażone za pomocą charakterystycznych dla niego „języków”, które pozwoliły mu na poszerzanie przestrzeni znaczeniowej naturalizmu. Szeroki system odniesień, nie tylko historyczno-literackich, ale także historyczno-kulturowych, społecznych czy nawet gospodarczych, w jakim odczytuję teksty pisarza, zdeterminował wybraną przeze mnie w niniejszej pracy metodę badawczą, którą jest poetyka kulturowa.Każdy z trzech rozdziałów pracy jest ilustracją użycia różnych języków opisu naturalistycznie pojmowanego świata w twórczości Adolfa Dygasińskiego. W swojej pracy opieram się na wybranych tekstach literackich pisarza. Przedmiotem interpretacji szczegółowych jest przede wszystkim niezwykle różnorodna twórczość prozatorska pisarza (szczególnie inspirowana ludowością), zwłaszcza teksty: powieści wiejskich (Właściciele, W Swojczy), stylizowanych albertusów, Cudownych bajek, Beldonka. Utwory te pokazują możliwe drogi, jakie otwiera przed pisarzem naturalizm. Pozostałe teksty prozą (powieści, nowele), korespondencja, artykuły publicystyczne z zakresu: pedagogiki, filozofii, literatury, kultury są istotnym, maksymalnie wyzyskanym kontekstem interpretacyjnym. Oczywistym punktem odniesienia są dla mnie teksty autorów współczesnych Dygasińskiemu, jak również jego bezpośrednich następców. W pracy wykorzystane zostały zarówno polemiczne, jak i współbrzmiące z rozpoznaniami Dygasińskiego, głosy: Marii Konopnickiej, Władysława Reymonta, Stanisława Witkiewicza, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Wacława Sieroszewskiego, Jana Grabowskiego.Niniejsza praca ma na celu udowodnienie, że różnorodne teksty Adolfa Dygasińskiego są odzwierciedleniem jego głęboko naturalistycznej postawy, która daje mu możliwość swobodnego poruszania się w przestrzeni różnych dziedzin wiedzy, rozwijających się ówcześnie w obszarze poszukiwań naturalistycznych. Nowa humanistyka, ukonstytuowana na gruncie myślenia naturalistycznego, pozwala traktować naturalizm jako wyzwanie, które stanęło przed Adolfem Dygasińskim, a dotyczyło obu obszarów definicyjnych pojęcia (w wąskim znaczeniu prądu oraz szeroko rozumianej postawy światopoglądowej). Przyjęcie założenia o naturalistyczności postawy i twórczości Dygasińskiego pozwoliło mi na wysnucie wniosku, że naturalistyczny światopogląd (jako niezbywalny składnik jego twórczości) różnymi drogami prowadzi pisarza ku nowocześnie pojmowanej antropologii, która (pod koniec XIX wieku) dopiero kształtuje się jako nauka o kulturze, dziedzina wiedzy badająca człowieka we wszystkich dostępnych obszarach jego istnienia.

Katarzyna Lesicz-StanisławskaAbstractWays from naturalismProse of Adolf DygasińskiThe current status of research on the works of Adolf Dygasiński determines their naturalism. The texts of the writer that do not pursue the narrowly defined naturalistic literary movement, are defined by the researchers as artistic failures. Connoisseurs perceive such literary works are proves of creative inconsistencies. However, if these deviations are considered to be important components of Dygasiński’s writing, they may be regarded as the concepts built on naturalistic viewpoint which is obviously proper for the author. In this situation, apparent inconsistencies become logically justified.This work aims to provide evidence that various texts of the writer are a reflection of his deep naturalistic attitude that enables him to move in a range of areas of knowledge which developed at that time in the search for naturalism.In each of the chapters the selected literary works of Adolf Dygasiński served as guides through his thoughts and artistry. Numerous texts of the writer and other authors were employed contextually. In this thesis was applied the perspective of cultural studies.The first chapter includes research on the functioning of the rural texts of Adolf Dygasiński. A consistent scrutiny in the naturalistic context (on the basis of such texts as Właściciele or W Swojczy) pointed to the manner in which the writer builds the project of a new (modern) peasant by deriving the concept from the peasant myth. An interesting context of modernization of the myth is also the perspective of albertus. Nevertheless, the texts from the period of Brazilian fever show temporary disappointment of the writer in relation to the reconstructed myth.The second chapter is dedicated to analysis of Adolf Dygasiński’s exploitation of the naturalistic perspective when researching folklore and its literature. Particularly important is the issue of broadly defined folk culture and functioning of folk language (dialect) which are considered eligible (or even desirable) literary components. The main texts employed in this chapter are primarily novels about the adventures of Beldonek and church beggar (lout) Florek.The next chapter presents rich interpretation of a collection entitled Wonderful tales. The primary perspective of references for the semantic aspect of tales by Dygasiński is the nineteenth century culture, its dynamics, revaluation and literature. This overview was extended by a number of specific contexts which are relevant from the point of view of performed readings. The identified areas of naturalistic content organization include folk tradition, children's literature (fable, tale), romantic inspirations, modern pedagogy and psychology.In this work has been used voices, polemical as well harmony, with Dygasiński’s reconnoitring of: Maria Konopnicka, Władysław Reymont, Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Wacław Sieroszewski, Jan Grabowski.Reflection on the prose of Adolf Dygasiński leads to the conclusion that the naturalistic viewpoint (as an inalienable component of his work) leads the writer through various routes to modern anthropology which (at the end of the 19th century) is shaped as the science of culture, the field of knowledge studying a man in all accessible areas of its existence..