Zur Geschichte der deutsch-polnischen und polnisch-deutschen Lexikographie in den Jahren 1962-1974

Celem rozprawy doktorskiej pod wyżej wymienionym tytułem jest analiza metaleksykograficzna słowników powstałych w latach 1962-1974. Zbadanych zostało pięć słowników ogólnych polsko-niemieckich i niemiecko-polskich. Wybrany okres cechuje szczególny rozkwit leksykografii dwujęzycznej dla języków polskiego i niemieckiego. Niemal wszystkie przedstawione w niniejszej pracy słowniki doczekały się licznych wydań i miały wpływ na dzieła tego typu powstałe w kolejnych dziesięcioleciach. Rozdział pierwszy zawiera wprowadzenie oraz przedstawia główne cele pracy. W rozdziale drugim opisano kryteria i terminy metaleksykograficzne, stanowiące podstawę dla przeprowadzonych analiz. Praca jest kontynuacją badań w zakresie leksykografii polsko-niemieckiej i niemiecko-polskiej zapoczątkowanych przez Agnieszkę Frączek - autorkę opisów pierwszych słowników polsko-niemieckich i niemiecko-polskich. Terminy metaleksykograficzne zostały opracowane w drugiej połowie XX wieku głównie przez leksykografów europejskich - Franza Josefa Hausmanna i Hansa-Pedera Kromanna. Przedstawione zostały elementy znajdujące się poza spisem wyrazów hasłowych, takie jak wstępy, przedmowy, wskazówki dla użytkowników, spisy treści, tabele gramatyczne, wykazy form gramatycznych itp. W zakresie makrostruktury zbadano układ haseł. W teorii leksykograficznej wyróżnia się trzy typy układu makrostruktury: niszowo-alfabetyczny, gniazdowo-alfabetyczny oraz ściśle alfabetyczny. Drugim zagadnieniem dotyczącym makrostruktury jest dobór wyrazów hasłowych. W ramach przeprowadzonych analiz sprawdzone zostało występowanie różnych części mowy i form gramatycznych, m.in. przymiotników w stopniu wyższym i najwyższym, zaimków osobowych w rożnych formach gramatycznych, zaimków dzierżawczych, rzeczowników odczasownikowych, liczebników porządkowych, imiesłowów, niemieckich rodzajników, zdrobnień, skrótów i skrótowców. Pod kątem leksykalnym zbadano lematyzację nazw własnych (imion, nazw geograficznych), słownictwa specjalistycznego, potocznego, gwarowego itp. W pracy scharakteryzowana została także mikrostruktura słowników. Przeanalizowano zastosowanie środków leksykograficznych takich jak glosy, dodatkowe objaśnienia, kwalifikatory diasystematyczne (diatechniczne, diatopiczne, diastratyczne, diakonotatywne) i definicje. Poddane analizie zostały informacje występujące po stronie haseł – dane morfologiczne i fonetyczne. Odnośnie ekwiwalentów zbadano ich kolejność, jakość oraz dobór. Elementem mikrostrukturalnym są także informacje syntagmatyczne, takie jak zdania, stałe związki wyrazowe, kolokacje, przysłowia, informacje dotyczące rekcji czasowników, rzeczowników i przymiotników. Ich występowanie zostało przeanalizowane w każdym z opisanych słowników. Opisy metaleksykograficzne poparto licznymi przykładami zaczerpniętymi z badanych dzieł leksykograficznych. Na podstawie analizy makrostruktury i mikrostruktury podjęto próbę określenia funkcji słowników. W teorii leksykografii dwujęzycznej wyróżnia się słowniki aktywne, służące do tworzenia tekstów w języku obcym, oraz słowniki pasywne, których funkcją jest odbiór tekstu w języku obcym bądź też przekład tekstów obcojęzycznych na język ojczysty. W rozdziałach od trzeciego do siódmego, które stanowią centralną część rozprawy doktorskiej, zaprezentowano analizy metaleksykograficzne następujących słowników polsko-niemieckich i niemiecko-polskich: – Stanisław Schimitzek, Barbara Sypniewska, Magdalena Żurakowska: Mały słownik polsko-niemiecki (1962); Jan Czochralski: Mały słownik polsko-niemiecki (1964), – Jerzy Jóźwicki: Słownik minimum niemiecko-polski, polsko-niemiecki (1965), – Raymund Rzesoś: Słowniczek niemiecko-polski i polsko-niemiecki (1967), – Jan Chodera, Stefan Kubica: Podręczny słownik niemiecko-polski (1966); Andrzej Bzdęga, Jan Chodera und Stefan Kubica: Podręczny słownik polsko-niemiecki (1973), – Jan Piprek, Juliusz Ippoldt: Wielki słownik niemiecko-polski (1969-1970); Jan Piprek, Juliusz Ippoldt et al.: Wielki słownik polsko-niemiecki (1971-1974). W rozdziale ósmym podjęto próbę podsumowania oraz porównania zbadanych dzieł pod kątem różnych kryteriów metaleksykograficznych. W załączeniu do niniejszej pracy czytelnik znajdzie kopie wybranych stron ze zbadanych dzieł, co umożliwi dodatkowe zilustrowanie opisów leksykograficznych przedstawionych w pracy doktorskiej. Analiza słowników jest niewątpliwie ważna z historycznego punktu widzenia. Badania oraz pogłębiona refleksja leksykograficzna są także niezbędne dla rozwoju leksykografii praktycznej. Ze względu na ciągłą potrzebę opracowywania nowych słowników polsko-niemieckich i niemiecko-polskich, a także udoskonalania kolejnych wydań istniejących słowników, konieczne jest wypracowanie odpowiednich metod leksykograficznych. Autorka niniejszej rozprawy ma zatem nadzieję, że przedstawiona rozprawa doktorska przyczyni się do poszerzenia teorii metaleksykograficznej w zakresie słowników dwujęzycznych.