Współczesny reportaż – między racjonalizmem a doświadczeniem

Cel i zakres pracyCelem rozprawy jest analiza sytuacji reportażu w realiach komunikacyjnych dwudziestego pierwszego wieku z perspektywy nauk o mediach przy uwzględnieniu wątków filozoficznych i kulturoznawczych. Wychodząc od opisu problemów kluczowych dla szeroko pojmowanej komunikacji medialnej, na czele z kompresją czasu i przestrzeni, dokonuje się osadzenia reportażu wobec tych problemów. Wywód teoretyczny podąża śladem kolejnych pojęć będących pochodną problematyki wyjściowej: czasu, prawdy, faktu i fikcji, narracji oraz doświadczenia. Wnioski z części teoretycznej aplikuje się następnie do wybranych tekstów współczesnych polskich autorów (Mariusza Szczygła, Jacka Hugo-Badera, Wojciecha Tochmana, Maxa Cegielskiego, Adama Elbanowskiego), przedstawiając w części drugiej pracy kilka propozycji interpretacyjnych prowadzonych w duchu teoretycznych ustaleń.TezaGłówna teza pracy zakłada, iż we współczesnym reportażu zaobserwować można stopniowe przechodzenie od perspektywy realistycznej, racjonalistycznej i hermeneutycznej w stronę ujęć nominalistycznych, empirystycznych i konstruktywistycznych. Innymi słowy, przekonanie reportażystów o realnej obecności istot przedmiotów zewnętrznych, sile ich rozumowego odkrywania gwarantującego obiektywność praktyk poznawczych oraz występowania nieosiągalnego wprawdzie, lecz ostatecznego sensu w rzeczywistości, jest wypierana przez całkiem odmienne przekonania. Takie mianowicie, iż rzekoma istota rzeczywistości jest co najwyżej zredukowana do takich a nie innych pojęć w ludzkim umyśle, których iluzoryczność każe koncentrować się na konkrecie i jednostkowości w miejsce poszukiwania powtarzalnych schematów i reguł, iż rozumowe objaśnianie świata jest z natury rzeczy ułomne stąd warto zastąpić je mniej autorytatywnym doświadczaniem tego świata oraz że sens, jaki miałby istnieć w zewnętrznych zjawiskach, jest przede wszystkim ludzką konstrukcją, nie zaś wyobrażeniem czegoś, co istnieje realnie i niezależnie od podmiotu. W pewnym stopniu uzasadnione byłoby stwierdzenie, iż dawne nastawienie wobec prawdy komunikowanej przez reportaż było dogmatyczne, nowe zaś jest w dużej mierze sceptyczne. Fakt ten pozwala uruchomić nowe narzędzia analityczne w badaniach nad reportażem, które otworzą nieprzetarte dotychczas szlaki w refleksji nad współczesną komunikacją medialną.

Dissertation objectives and research areaThe aim of the dissertation is to describe literary journalism’s situation among the contemporary comunication system in terms of media studies with elements of philosophy and cultural studies. Description of the most important aspects of media communication, especially compression of time and space, discovers some crucial ideas in terms of which the literary journalism should be considered. Hence, the theoretical study follows the problem of time, truth, fact and fiction, narrative and experience. Conclusion of the theoretical part becomes then a starting point for further analysis of selected literary reportages by contemporary Polish journalists (Mariusz Szczygieł, Jacek Hugo-Bader, Wojciech Tochman, Max Cegielski, Adam Elbanowski). The second part of dissertation consist of literary journalism interpretations following the previous theoretical arrangements. ThesisThe main thesis of the dissertation is that among the contemporary literary journalism one can observe a visible turn from realism, rationalism and hermeneutics to nominalism, empiricism and constructivism. In other words, the literary journalists’ conviction of the real presence of the external objects’ essences as well as of the ultimate sense of reality which can be rationally discovered ensuring the human cognition to be objectively true is replaced with completely different convictions. According to them, the supposed essence of the reality should be reduced only to a certain ideas in the human mind. Because of their illusionary character one should focus on the singularity and concrete rather than on searching for universal and repeatable schemes and rules. Rational explanation of the world is obviously deformed so it should be replaces with its’ naive experiencing whereas the presumptive essences of the external objects is mostly a human construction rather than representation of anything independent from ones epistemic competence. It may be said that the previous convictions about the truth among the literary journalism was dogmatic whilst the contemporary one is mostly sceptical. This fact enables some new tools for literary journalism studies which may open a new perspectives among the contemporary human communication research.