Przepadek pojazdu mechanicznego niebędącego wyłączną własnością sprawcy w świetle standardów krajowych i międzynarodowych

Uchwalona 7 lipca 2022 roku ustawa o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2022 poz. 2600) wprowadziła do Kodeksu karnego art. 44b ustanawiający nową instytucję przepadku pojazdu mechanicznego będącego własnością sprawcy, orzekaną w przypadku popełnienia określonych przestępstw dotyczących prowadzenia pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art. 178 i art. 178a k.k.); zaś w sytuacji, gdyby pojazd nie był wyłączną własnością sprawcy, orzekany ma być przepadek równowartości tego pojazdu albo nawiązka. Celem pracy jest przeprowadzenie analizy powyższych uregulowań, przede wszystkim mających zastosowanie w przypadku, gdy pojazd nie stanowi wyłącznej własności sprawcy. W pierwszej części przedstawiona jest geneza przepadku w polskim prawie karnym, a także szczegółowy opis charakteru prawnego oraz funkcji, które pełni. Ponadto przybliżone są zasady i dyrektywy jego orzekania. Następnie opisano uregulowania z art. 44b Kodeksu karnego, zaczynając od uzasadnienia projektu ustawy wprowadzającej zmiany. Zaprezentowane zostają przesłanki orzekania przepadku pojazdu mechanicznego oraz jego równowartości, a także nawiązki zamiast przepadku równowartości, jak również okoliczności pozwalające na odstąpienie od orzeczenia przepadku pojazdu mechanicznego. Centralną część pracy stanowi analiza nowej instytucji pod względem konstytucyjności i legislacyjnej poprawności. W szczególności wykazane i uzasadnione zostają zastrzeżenia dotyczące obligatoryjnego charakteru orzekania przepadku pojazdu mechanicznego, nadmiernej ingerencji w prawo własności, naruszenia dotyczące zasady równości wynikające z różnicowania sprawców ze względu na wartość pojazdu oraz wykonywanie przez nich czynności zawodowych lub służbowych w czasie popełnienia przestępstwa, jak również niewystarczającą określoność wprowadzonych zapisów. Finalnie, interpretacja nowych uregulowań, dokonana na podstawie analizy z wcześniejszych rozdziałów pracy, skonfrontowana zostaje z uzasadnieniem projektodawcy. Wnioski płynące z tego porównania dostarczają argumentów wskazujących, że zasadniczym celem wprowadzenia przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości jest prewencja negatywna realizowana przez zaostrzanie represyjności polityki karania. Jednocześnie przedstawione zostają przesłanki wskazujące na to, że omawiana instytucja ma cechy pozwalające na uważanie jej za karę, niezależnie od miejsca, w którym znajduje się w Kodeksie karnym.

The Act of 7 July 2022, amending the Penal Code and certain other laws (Journal of Laws 2022, item 2600), introduced a new institution of the forfeiture of a motor vehicle owned by the perpetrator into the Penal Code under Article 44b. This forfeiture applies in the case of certain crimes related to driving a motor vehicle while intoxicated or under the influence of a narcotic substance (Articles 178 and 178a of the Penal Code). In cases where the vehicle is not the exclusive property of the perpetrator, the court is to order the forfeiture of the equivalent value of the vehicle or a compensatory payment. The aim of the thesis is to analyze these provisions, with a particular focus on cases where the vehicle is not the exclusive property of the perpetrator. The first part presents the genesis of forfeiture in Polish criminal law, along with a detailed description of its legal nature and the functions it serves. Additionally, it outlines the principles and directives for ordering forfeiture. Next, the regulations of Article 44b of the Penal Code are discussed, starting with the justification for the bill introducing the changes. The conditions for ordering the forfeiture of a motor vehicle and its equivalent value, as well as the compensatory payment instead of forfeiture, are presented, along with circumstances that allow for the avoidance of ordering forfeiture. The central part of the thesis is dedicated to analyzing the new institution from the perspective of constitutional and legislative correctness. Particular attention is given to concerns about the mandatory nature of ordering the forfeiture of a motor vehicle, excessive interference with property rights, violations of the principle of equality due to differentiating perpetrators based on the value of the vehicle and their professional activities at the time of the offense, as well as the insufficient clarity of the introduced provisions. Finally, the interpretation of the new regulations, based on the analysis from earlier chapters, is confronted with the reasoning of the bill’s authors. The conclusions from this comparison provide arguments suggesting that the primary purpose of introducing the forfeiture of a motor vehicle or its equivalent value is negative prevention, realized through increasing the repressiveness of criminal policy. At the same time, there are grounds to consider that this institution bears the characteristics of a penalty, regardless of where it is placed in the Penal Code.