Koliszczyzna okiem romantyków. Nowohistorycystyczne odczytanie Hajdamaków Tarasa Szewczenki i Snu srebrnego Salomei Juliusza Słowackiego

Koliszczyzna, jedno z najbardziej makabrycznych, krwawych wydarzeń schyłkowego okresu I Rzeczypospolitej, istotnie wpłynęła na romantyczny obraz Ukrainy. Dla romantyków stanowiła namiastkę Wielkiej Rewolucji Francuskiej i ucieleśnienie Szekspirowskich tragedii. Jednocześnie przerażała i fascynowała, oburzała i prowokowała do refleksji. Głównym celem niniejszej pracy jest zbadanie przedstawień koliszczyzny, jakie wykształciły się w obrębie romantycznej kultury polskiej i ukraińskiej. Badaczka postanowiła sięgnąć po dwa sztandarowe dzieła – „Hajdamaków” Tarasa Szewczenki i „Sen srebrny Salomei” Juliusza Słowackiego, które zdecydowała się przeanalizować zgodnie z założeniami nowego historycyzmu – w oparciu o inne teksty z epoki reprezentujące różne obszary, od polityki, przez historię i dziennikarstwo, po literaturę i folklor. Nakreślony na podstawie badania obraz zwraca uwagę na swoiste podobieństwa w sposobie przedstawiania powstania w głównych utworach, które wykraczają poza aspekty związane z makabrycznością zbrodni. Zarówno Szewczenko, jak i Słowacki ukazują hajdamaków jako zdolnych do świadomej walki o wolność i godność, motywowanej nie tylko pragnieniem poprawy losu, ale także zemsty za poniesione krzywdy. Pojawiają się jednak także pewne różnice, które w największym stopniu widoczne są w obrębie odmiennego akcentowania powodów wybuchu powstania oraz rozbieżności w ocenie jego konsekwencji. Szewczenko ubolewa nad bezsensem okrucieństwa, który doprowadził do wypaczenia się idei koliszczyzny. Z kolei Słowacki patrzy na powstanie przez pryzmat wyznawanej przez siebie filozofii mistycznej, jako na wydarzenie, które przyspieszy postęp dziejowy. Na tle innych dzieł z epoki to właśnie postulowane w obydwu utworach idee pojednania oraz apoteozy ludu – przypisywanie chłopom sprawczości, zdolności do świadomego kształtowania historii dziejów, wydają się wspólnymi dla utworów cechami wyróżniającymi, świadczącymi o ich stosunkowo rewolucyjnym charakterze.

The Koliivshchyna, one of the most gruesome, bloody events in the history of the final period of the First Polish Republic significantly influenced the romantic image of Ukraine. The Romanticists viewed it as an ersatz of the Great French Revolution and the embodiment of Shakespearean tragedies. It simultaneously frightened and fascinated, outraged and provoked reflection. The main aim of this thesis is to examine the representations of the Koliivshchyna that developed within the Polish and Ukrainian Romanticism. The researcher has decided to study two prominent works – Taras Shevchenko’s “Haidamaky” and Juliusz Słowacki’s “The Silver Dream of Salome” – which she has chosen to analyse according to the principles of the New Historicism; by comparison to other texts from the period representing different areas, from politics, history and journalism to literature and folklore. The results of the study highlight particular similarities in the way the uprising was portrayed in the main analysed works; ones that go beyond aspects related to the gruesomeness of the uprising. Both Shevchenko and Słowacki portray the haydamaks as capable of a deliberate struggle towards freedom and dignity, motivated not only by a desire to improve their existence, but also to take revenge for the injustices suffered. There are, however, also some differences, which are most evident within the manner of highlighting the reasons for the uprising’s outbreak and the discrepancies in the assessment of its consequences. Shevchenko deplores the senselessness of the cruelty which led to the perversion of the idea of Koliivshchyna. Słowacki, on the other hand, views the uprising through the prism of his mystical philosophy, as an event enabling the acceleration of historical progress. Against the background of other works from the period, it is the ideas of reconciliation advocated in both works and the apotheosis of the people – ascribing to the peasants agency, the ability to consciously shape history; that seem to be the common distinguishing features, testifying to the relatively revolutionary character of the main analysed pieces of literature.