Metody kodyfikacji leksyki we współczesnym języku czeskim i górnołużyckim. Studium porównawcze

Przedmiotem pracy jest metodologia kodyfikacji leksyki we współczesnym języku czeskim i górnołużyckim (od 1989 r.). Analiza obejmuje założenia teoretyczne: plan procesu kodyfikacji leksyki oraz program opracowania słownika, a także ich realizację w konkretnych dziełach leksykograficznych. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały czynniki ekstralingwistyczne wpływające na rozwój i funkcjonowanie języka górnołużyckiego oraz czeskiego. Omówienie obejmuje warunki decydujące o sytuacji językowej naturalnych użytkowników języka czeskiego oraz najważniejsze elementy sytuacji językowej Łużyczan, najmniejszego narodu słowiańskiego, który nie posiada własnej struktury państwowej i jest podzielony wewnętrznie ze względu na czynniki geograficzne, polityczne, wyznaniowe oraz językowe. Aspekt porównawczy uwzględniony został w zestawieniu socjolingwistycznych warunków funkcjonowania obu społeczności dyglosyjnych: Czechów i Łużyczan. Dodatkowo porównano sytuację socjolingwistyczną Łużyczan i Kaszubów. Rozdział drugi pełni funkcję wprowadzenia teoretycznego i terminologicznego. Opisane zostały pojęcia z zakresu językoznawstwa normatywnego oraz metaleksykografii, pochodzące w większości z językoznawstwa polskiego. Wskazano między innymi typy leksykografii, słowników, elementy konstrukcji słownika oraz metody kodyfikacji językowej. W rozdziale trzecim zarysowana została historia dwudziestowiecznej refleksji nad kodyfikacją każdego z badanych języków. Przedmiotem analizy są teksty językoznawstwa górnołużyckiego i czeskiego, wydane po 1989 r. i dotyczące teorii kodyfikacji leksyki oraz opracowywania słowników normatywnych. Opis obejmuje zakres badań nad kodyfikacją, prowadzonych w odniesieniu do czeszczyzny i łużycczyzny, ich związek z leksyką oraz stałość i zmienność koncepcji kodyfikacji. Zestawienie stanu badań sorabistycznych i bohemistycznych umożliwia wskazanie wspólnych korzeni oraz różnic między aktualnymi tendencjami w górnołużyckiej oraz czeskiej teorii kodyfikacji. Rozdział czwarty zawiera analizę materiału leksykalnego wyekscerpowanego z najnowszych słowników normatywnych języka górnołużyckiego i czeskiego, w zestawieniu z innymi nowszymi (wydanymi po 1989 r.) słownikami danego języka, pełniącymi funkcję normatywną. Badaniem objęto słownictwo (wyrazy hasłowe) rozpoczynające się od trzech liter alfabetu górnołużyckiego i od siedmiu liter alfabetu czeskiego. Materiał został podzielony ze względu na powtarzalność w badanych słownikach, następnie w obrębie klas głównych wyodrębniono podgrupy morfologiczno-semantyczne. Analiza obecności (powtarzalności) nowych leksemów w wybranych słownikach oraz zmian wprowadzanych w artykułach hasłowych prowadzi do wskazania metod kodyfikacji stosowanych w leksykografii czeskiej i górnołużyckiej, w porównaniu z metodami wyróżnianymi w pracach metaleksykograficznych. Rozdział czwarty zawiera również zestawienie metodologii kodyfikacji charakterystycznej dla języka górnołużyckiego i metod kodyfikacji czeszczyzny. Przedmiotem rozdziału piątego jest wpływ przeciętnego użytkownika języka na metody kodyfikacji leksyki górnołużyckiej oraz czeskiej. Omówiona została działalność poradnicza, jako jedyny sposób badania opinii użytkowników języka na temat leksykografii, kodyfikacji i normy skodyfikowanej. Określono również, w jakim stopniu językoznawstwo normatywne i leksykografia uwzględniają preferencje klientów poradni językowych oraz adresatów publikacji poprawnościowych. Zestawienie służy wskazaniu wspólnych i odrębnych aspektów górnołużyckiej oraz czeskiej polityki kodyfikacyjnej dotyczącej bezpośrednio użytkowników języka. W zakończeniu omówione zostały wyniki analizy porównawczej języka górnołużyckiego i czeskiego, w zakresie metod kodyfikacji współczesnej leksyki. Na podstawie tekstów językoznawczych i słowników wskazano najważniejsze metody kodyfikacji oraz scharakteryzowano związek prac metaleksykograficznych z leksykografią praktyczną. Podsumowanie zawiera również informacje na temat słownictwa, zjawisk i tendencji najszerzej reprezentowanych w zbadanym korpusie. C’est la méthode de codification du lexique dans les langues contemporaines tchèque et sorabe de Haute-Lusace (depuis 1989) qui constitue l’objet du présent travail. Cette analyse reprend les principes théoriques : le plan du processus de codification du lexique et le programme d’élaboration du dictionnaire ainsi que leur réalisation dans des oeuvres lexicographiques concrètes. Le premier chapitre présente les facteurs extra-linguistiques influençant le développement et le fonctionnement de la langue haut-sorabe et de la langue tchèque. L’analyse comprend les conditions déterminant la situation linguistique des usagers naturels de la langue tchèque ainsi que les éléments les plus importants de la situation linguistique des Sorabes, le plus petit peuple slave ne possédant pas de structure nationale propre et divisé intérieurement selon des facteurs géographiques, politiques, religieux et linguistiques. L’aspect comparatif a été pris en considération dans le rapprochement des conditions sociolinguistiques de fonctionnement des deux sociétés diglossives : des Tchèques et des Sorabes. De plus, nous avons comparé la situation sociolinguistique des Sorabes et des Cachoubes. Le deuxième chapitre joue la fonction d’introduction théorique et terminologique. Nous y avons décrit des notions du domaine de la linguistique normative et de la métalexicographie, tirant leur origine, en majorité, de la linguistique polonaise. Nous y avons décrit, entre autres, des types de lexicographie, de dictionnaires, des éléments de la construction d’un dictionnaire ainsi que des méthodes de codification linguistique. Le troisième chapitre présente une ébauche historique consacrée à la réflexion du vingtième siècle sur la codification de chacune des deux langues analysées. Ce sont des textes provenant de la linguistique haut-sorabe et tchèque, édités après 1989 et concernant la théorie de codification du lexique et l’élaboration de dictionnaires normatifs qui constituent l’objet de notre analyse. La description comprend les études relatives à la codification, menées par rapport à la langue tchèque et à la langue sorabe, leur liaison au lexique ainsi que la stabilité et l’inconstance de la conception de codification. Le rapprochement de l’état de recherches sur la langue sorabe à celles sur la langue tchèque permet d’indiquer les racines communes ainsi que les différences dans les tendances actuelles entre les théories de codification haut-sorabe et tchèque. Le quatrième chapitre contient une analyse du matériel lexical extirpé des plus récents dictionnaires normatifs des langues haut-sorabe et tchèque, par rapport aux autres dictionnaires plus récents (édités après 1989) des langues respectives, jouant un rôle normatif. L’étude est consacrée au lexique (aux entrées) commençant par trois lettres d’alphabet haut-sorabe et par sept lettres d’alphabet tchèque. Le matériel a été divisé par rapport au caractère répétitif dans les dictionnaires examinés, ensuite, dans le cadre des classes principales, nous avons distingué des sous-groupes morphosémantiques. L’analyse de la présence (du caractère répétitif) de nouveaux lexèmes dans les dictionnaires choisis ainsi que des modifications introduites aux articles permet d’indiquer les méthodes de codification appliquées dans les lexicographies tchèque et haut-sorabe, par rapport aux méthodes distinguées dans les travaux métalexicographiques. Le quatrième chapitre contient également une comparaison de la méthodologie de codification caractéristique de la langue haut-sorabe et des méthodes de codification de la langue tchèque. C’est l’influence d’un usager moyen de la langue sur les méthodes de codification des lexiques haut-sorabe et tchèque qui constitue l’objet du cinquième chapitre. Nous y avons décrit l’activité de conseil en tant que l’unique moyen d’étudier l’opinion des usagers de la langue au sujet de la lexicographie, de la codification et de la norme codifiée. Nous y avons déterminé également dans quelle mesure la linguistique normative et la lexicographie prennent en considération les préférences des clients de centres de consultation linguistique et des destinataires de publications consacrées à la pureté de la langue. La comparaison sert à indiquer les aspects communs et distinctifs des politiques de codification haut-sorabe et tchèque concernant directement les usagers de la langue. La conclusion de l’étude comprend les résultats de l’analyse comparative des langues haut-sorabe et tchèque, dans le cadre des méthodes de codification du lexique contemporain. A la base de textes linguistiques et de dictionnaires, nous avons indiqué les plus importantes méthodes de codification et nous avons caractérisé le rapport entre les travaux métalexicographiques avec la lexicographie pratique. La conclusion contient également des informations concernant le lexique, les phénomènes et les tendances représentés le plus largement dans le corpus examiné.