Zarządzanie ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu-modele rozwiązań regulacyjnych w prawie unijnym

Przedmiotem niniejszej pracy jest komparatystyczna analiza dwóch modeli regulacyjnych stosowanych dotychczas w unijnych regulacjach dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu - modelu opartego na regułach (ang. rule-based approach) oraz modelu opartego na ryzyku (ang. risk-based approach). Celem przeprowadzonej analizy jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy zmiana modelu zarządzania ryzykiem w regulacjach dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu z podejścia opartego na regułach na podejście oparte na ryzyku pozytywnie wpłynęła na efektywność tych regulacji. W pierwszej kolejności autorka definiuje zjawiska prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, przedstawia metody stosowane w celu wprowadzenia środków pochodzących z działalności przestępczej na rynek oraz określa determinanty wpływające na wysokość omawianych ryzyk. W dalszej części pracy analizie poddane zostały działania z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu o charakterze uniwersalnym (ONZ), lokalnym (Rada Europy oraz działający w jej ramach Komitet Ekspertów ds. Oceny Środków Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy w Krajach Europy Środkowej i Wschodniej) oraz specjalnym (Bazylejski Komitet ds. Nadzoru Bankowego, FATF, Grupa Egmont, Grupa Wolfsberg). Zaprezentowana została ewolucja unijnych regulacji dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowania terroryzmu (zarówno hard law jak i soft law) i przedstawiony został również planowany kierunek zmian unijnych regulacji AML i CFT w oparciu o analizę aktów prawnych będących na wczesnych etapie legislacyjnym (w fazie projektowej). Następnie przedstawiona została teoria społeczeństwa ryzyka, jako tło dla rozważań prowadzących do skonstruowania współczesnej definicji ryzyka w ujęciu ogólnym. Kolejno zarysowano definicję zarządzania ryzykiem oraz kwestie związane z zarządzaniem ryzykiem w regulacjach prawnych. Przed przystąpieniem do opisu poszczególnych modeli regulacyjnych analizie poddano koncepcję prawa jako systemu reguł i zasad, aby w dalszej kolejności, przy użyciu narzędzi właściwych dla ekonomicznej analizy prawa, ocenić efektywność regulacji opartych na regułach i tych opartych na zasadach. Wreszcie opisane i przeanalizowane zostały wybrane modele zarządzania ryzykiem w regulacjach w ogólności tj. podejście oparte na regułach (ang. rule-based approach), podejście oparte na zasadach (ang. principle-based approach) oraz podejście oparte na ryzyku (ang. risk-based approach). W ostatnim rozdziale zdefiniowane zostało ryzyko prania pieniędzy i finansowania terroryzmu oraz przedstawione zostały modele regulacyjne przyjęte w celu zarządzania tym ryzykiem. Wskazano wady i zalety każdego z systemów w kontekście skuteczności walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu oraz przeprowadzona została analiza ich efektywności z przyjęciem optyki ekonomicznej analizy prawa oraz z wykorzystaniem zgromadzonych i przeanalizowanych badań ekonomicznych odnoszących się do tej tematyki. Zdefiniowane zostało pojęcie efektywności modelu regulacyjnego na gruncie regulacji dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Po zweryfikowaniu postawionych hipotez badawczych oraz w związku z poczynionymi na gruncie przeprowadzonej analizy wnioskami, sformułowane zostały uwagi de lege ferenda co do proponowanego kształtu zmian w europejskim modelu zarządzania ryzykiem prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

The subject of this thesis is a comparative analysis of two regulatory models used hitherto in EU regulations on counteracting money laundering and terrorism financing - the rule-based approach and the risk-based approach. The aim of the analysis is to answer the question whether the change of the risk management model in the regulations on counteracting money laundering and terrorist financing from a rule-based approach to a risk-based approach positively influenced the effectiveness of these regulations. Firstly, the author defines the phenomena of money laundering and terrorist financing, presents the methods used to introduce funds from criminal activity to the market and determines the criteria influencing the strength of the discussed risks. Secondly, the activities in the field of counteracting money laundering and terrorist financing of a universal (UN), local (Council of Europe and the Committee of Experts for the Evaluation of Anti-Money Laundering Measures in Central and Eastern European Countries) and a special (Basel Committee on Banking Supervision, FATF, Egmont Group, Wolfsberg Group) character are presented. The evolution of EU regulations on counteracting money laundering and terrorism financing (both hard law and soft law) is described and the planned direction of changes in the EU AML and CFT regulations is characterized based on the analysis of legal acts that are currently at an early legislative stage. Furthermore, the theory of the risk society is presented as a background for the considerations leading to the construction of the contemporary definition of risk in general terms. Subsequently, the definition of risk management and issues related to risk management in legal regulations are outlined. Before starting the description of individual regulatory models, the concept of law as a system of rules and principles is characterized, and then, using tools appropriate for the law and economics, the effectiveness of regulations based on rules and those based on principles is assessed. Finally, selected risk management models in regulations in general are described and analyzed, i.e. the rule-based approach, the principle-based approach and the risk-based approach. The last chapter defines the risk of money laundering and terrorism financing and presents the regulatory models adopted to manage these risks. The advantages and disadvantages of each system are indicated in the context of the effectiveness of the fight against money laundering and terrorism financing, and an analysis of their effectiveness is carried out with the use of economic law analysis optics, in the light of the collected and analyzed economic research relating to this subject. The concept of the effectiveness of the regulatory model is defined for the regulations on counteracting money laundering and terrorist financing. After verifying the research hypothesis and in connection with the conclusions made on the basis of the analysis, de lege ferenda remarks as to the proposed shape of the European money laundering and terrorist financing risk management model are formulated.